Αρχαία Ελλάδα από 3.000 π.Χ-200 π.Χ. μέχρι το τέλος Ελληνιστικής περιόδου (μέρος 1ο: Μινωίτες, Μυκηναίοι, Νεηλύδες, Δωριείς, Ίωνες)
Συνοπτική Παρουσίαση σημαντικών περιόδων της Ιστορίας της Αρχαίας Ελλάδας από την εμφάνιση του Μινωικού Πολιτισμού έως και την Ελληνιστική περίοδο
Επισήμανση: Οφείλουμε να αναφέρουμε πως στο συγκεκριμένο Post δεν συμπεριλαμβάνονται όλοι οι πολιτισμοί που εμφανίστηκαν στον Ελλαδικό χώρο (π.χ. Κυκλαδικός Πολιτισμός). Άλλωστε, στόχο της Κατηγορίας Αρχαίοι Πολιτισμοί δεν αποτελεί την αναλυτική παρουσίαση αυτών, αλλά μια συνοπτική παρουσίαση σημαντικών τους περιόδων, με την φιλοδοξία να αποτελέσει την αφετηρία ή το ερέθισμα για μεγαλύτερη διερεύνηση από μεριάς των αναγνωστών.
Χάρτης Μινωικής της Κρήτης
Σταχυολόγηση Περιόδου: 3.000-1.500 π.Χ
Η ακμή του Μινωικού Πολιτισμού
Το 6.000 π.Χ οι πρώτοι Μινωίτες φτάνουν στην Κρήτη και είναι άγνωστης προέλευσης
Το 1.900 έχουμε την ανάπτυξη του πιο ζωντανού πρώιμου πολιτισμού.
Καλλιέργεια κριθαριού, σιταριού, αμπέλου, ελιών.
Η προστασία από τη θάλασσα επιτρέπει το χτίσιμο πόλεων χωρίς τείχη
Η ναυτική παράδοση που δημιούργησαν επέτρεψε τη δημιουργία αποικιών στο Αιγαίο και ταυτόχρονα τον επηρεασμό τους από τους Σουμέριους και τους Αιγύπτιους.
Όπως μαρτυρούν οι διακοσμήσεις στους τοίχους επρόκειτο για ειρηνικό λαό που αφανίστηκε 1.000 έτη από την εμφάνιση του λόγω φυσικής καταστροφής.
Η γραφή του Γραμμική Α δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί. Αργότερα υιοθέτησαν τη Γραμμική Β.
Είχαν τα ανώτερα πλοία στη Μεσόγειο κάτι που βοήθησε στο να μην έχουν εχθρούς ικανούς να τους αντιμετωπίσουν στη θάλασσα.
Το 1.450 οι ανεξάρτητες ηγεμονίες επιτυγχάνουν την πολιτική ένωση υπό το βασιλιά της Κνωσού.
Αρχιτεκτονικά σε αντίθεση με άλλους πολιτισμούς απεχθάνονταν τη συμμετρία, κάτι που μαρτυρά και το παλάτι της Κνωσού που μοιάζει με λαβύρινθο.
Ο βασιλιάς είχε θρησκευτικά καθήκοντα και ήταν ο μεγαλύτερος επιχειρηματίας του νησιού.
Στην κοινωνική ιεραρχία υπήρχαν:
Αριστοκρατία (Βασιλιάς, έμποροι, ιερείς).
Μεσαία τάξη (τεχνίτες, γραφείς, καλλιτέχνες).
Αγρότες, εργάτες γης, βοσκοί.
Δουλοπάροικοι που ωστόσο ήταν σε καλύτερη θέση από άλλους πολιτισμούς.
Η σταθερή κοινωνική δομή αποτρέπει τις εξεγέρσεις. Επίσης σε γενικές γραμμές είχαν προφανώς περισσότερες κοινωνικές ελευθερίες.
Φαίνεται πως υπήρχε ισότητα μεταξύ φύλων.
Δημιούργησαν επιτεύγματα στην υδραυλική μηχανική.
Οι καλλιτέχνες υπήρξαν καινοτόμοι κι επέλεγαν χαρούμενα θέματα.
Δεν έχτιζαν επιβλητικά μνημεία αλλά απλούς ναούς, πίστευαν στη μεταθανάτια ζωή και υπέρτατη θεότητα του υπήρξε η θεά – μητέρα.
Το 1.400 π.Χ το νησί πέρασε στα χέρια των Ελλήνων, μετά από την φυσική καταστροφή (έκρηξη ηφαιστείου της Θήρας) που κατέστρεψε τον Μινωικό πολιτισμό.
Κάποια συμπεράσματα:
Μινωική τοιχογραφία
Ο Μινωικός πολιτισμός ως πρώιμος πολιτισμός του ανθρώπινου γένους, επιφυλάσσει μερικές αξιοσημείωτες και ευχάριστες διακρίσεις συγκριτικά με τους άλλους σύγχρονους αλλά και αρχαιότερους του πολιτισμούς. Κατ’ αρχήν η έλλειψη σοβαρών απειλών λόγω της προστασίας από τη θάλασσα επιτρέπει στους Μινωίτες να χτίσουν πόλεις δίχως τείχη και να καλλιεργήσουν μια κουλτούρα ειρηνική σε γενικές γραμμές, η οποία αντανακλάται στις ειρηνικές και ευχάριστες καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις των ζωγραφισμένων τειχών. Ταυτόχρονα η ναυτική παράδοση των Μινωιτών τους επιτρέπει να γνωρίσουν και να συγκεράσουν θετικά στοιχεία γειτονικών και αρχαιοτέρων αυτοκρατοριών. Ωστόσο οι διαφοροποιήσεις τους είναι εμφανείς τόσο στην αρχιτεκτονική καθώς φαίνεται να απεχθάνονται τη συμμετρία και να αποφεύγουν το χτίσιμο μεγάλων και επιβλητικών ναών όσο και στις εικαστικές τέχνες. Επίσης αν και δεν απέφυγαν τη δουλοκτησία, οι δουλοπάροικοι μάλλον είχαν πιο ανθρώπινη ζωή και περισσότερα δικαιώματα από αυτούς των γειτονικών λαών.
Ο βασιλιάς αν και είχε θρησκευτικά καθήκοντα και υπήρξε ο μεγαλύτερος «επιχειρηματίας» του νησιού όπως και στην Αίγυπτο, εντούτοις πρέπει να υπήρξε λιγότερο συγκεντρωτικός από τον δεύτερο αφού επιτρέπει και την ύπαρξη ανεξάρτητης τάξης των εμπόρων. Την ευμάρεια του νησιού θα πρέπει να απολάμβανε – τηρουμένων των αναλογιών – η πλειοψηφία των κατοίκων εφόσον αποφεύγονταν οι εξεγέρσεις και υπήρχαν μεγάλες κοινωνικές ελευθερίες.
Ένα άλλο αξιοσημείωτο στοιχείο φαίνεται πως υπήρξε η ισότητα μεταξύ των φύλων που σε συνδυασμό με την θρησκεία, της οποίας υπέρτατη θεότητα υπήρξε η θεά μητέρα δίνουν την αίσθηση για καταγωγή των Μινωιτών από κάποια μητριαρχική κοινωνία, σαφώς πιο ανθρωποκεντρική απ’ αυτή των Σουμερίων και των Αιγυπτίων. Ίσως αυτός να είναι κι ο λόγος που πουθενά δεν υπάρχουν αναφορές για ανθρωποθυσίες.
Σταχυολόγηση Περιόδου: 1.500-600 π.Χ
Αναπαράσταση εσωτερικού Μυκηναϊκού ανακτόρου
Ο Μυκηναϊκός Πολιτισμός- η κάθοδος των Δωριέων- οι Ίωνες
Από το 2.800 έως το 2.000 π.Χ πραγματοποιείται από την Μαύρη θάλασσα και την Βορειοδυτική Μ. Ασία ή κάθοδος των Νεηλύδων (που αργότερα ονομάστηκαν Έλληνες). Οι ομάδες που εισέβαλαν στον Ελλαδικό χώρο είχαν κοινή γλώσσα, ίδρυσαν οχυρά με επιφανέστερο αυτό των Μυκηνών. Αποδέχτηκαν το Μινωικό πολιτισμό και υιοθέτησαν τη γραφή του.
Το 1.400 π.Χ λόγω της καταστροφής του Μινωικού πολιτισμού οι Μυκηναίοι κυριαρχούν στις θάλασσες. Επίσης εκμεταλλευόμενοι την παρακμή της Αιγύπτου συνδυάζουν το εμπόριο με πειρατική, πολλές φορές συμπεριφορά.
Οι γυναίκες ασχολούνταν με την οικοτεχνία και αποτελούν την πλειονότητα των δούλων.
Παρά την ναυτική τους παράδοση, απουσιάζει η αυτόνομη εμπορική τάξη.
Υπάρχουν ενδείξεις για μικρής έκτασης ανθρωποθυσίες.
Η αποσταθεροποίηση της Αιγύπτου και η καταστροφή της αυτοκρατορίας των Χετταίων καταμαρτυρούν την εξάρτηση των Μυκηναίων από τους αρχαιότερους και πλουσιότερους γειτονικούς πολιτισμούς. Η γενική αναταραχή και η αποκοπή των εμπορικών δρόμων επιφέρουν σοβαρά προβλήματα στην οικονομία τους. Τις απώλειες λόγω των παραπάνω γεγονότων σπεύδουν να αναπληρώσουν με κατακτήσεις, έτσι εκστρατεύουν εναντίον της Τροίας.
Γύρω στο 1.140 π.Χ βαρβαρικά φύλα από την κεντρική Μακεδονία εισδύουν στην Ήπειρο και τη Θεσσαλία εκτοπίζοντας τους Δωριείς.Χάρτης αναπαράστασης της καθόδου των Δωριέων
Αυτοί με τη σειρά τους κατευθυνόμενοι νότια καταλύουν την αυτοκρατορία των Μυκηνών απορρίπτοντας ταυτόχρονα τις παραδόσεις τους.
Το 1.000 π.Χ οι Δωριείς κατέλαβαν όλη την ηπειρωτική Ελλάδα, πλην της Αττικής την οποία παρέκαμψαν και ορισμένων περιοχών της Αρκαδίας που επιβίωσαν υπολείμματα των μυκηναϊκών κοινωνιών. Στις κοινότητες των Δωριέων βασίλευε η βία και η βεντέτα αποτελούσε τον υπέρτατο νόμο.
Εξάλλου στην Αττική, οι Αθηναίοι κατάγονταν από τους Ίωνες και μιλούσαν την Ιωνική διάλεκτο. Τον 9ο π.Χ αιώνα είχαν ιδρύσει 10 ανθηρές αποικίες στην Μ. Ασία ανάμεσά τους την Έφεσο, την Μίλητο, τον Κολοφώνα και 4 σε νησιά του Αιγαίου: Τένεδο, Λέσβο, Χίο, Σάμο.
Τα έπη του Όμηρου: Ιλιάδα και Οδύσσεια αποτέλεσαν ουσιαστικό συστατικό στοιχείο της Ελληνικής παιδείας. Όπως και τα έργα του Ησίοδου (Θεογονία) συνέβαλαν στην ολοκλήρωση και την ανάπτυξη της θρησκείας.
Το 7.500 π.Χ το Φοινικικό αλφάβητο φτάνει στην Αττική και προσαρμόζεται στις ανάγκες της περιοχής.
Οι Ίωνεςέθεσαν τα θεμέλια της αυτοδιοικούμενης πόλης κράτους. Αντιπροσωπευτικά συμβούλια αιρετών συνέρχονταν τακτικά για να βοηθούν τους ηγέτες.
Τόσο στους Δωριείς όσο και στους Ίωνεςτο δικαίωμα του πολίτη ήταν κληρονομικό. Η πληθυσμιακή αύξηση δημιουργεί προβλήματα επιβίωσης με αποτέλεσμα την υποδούλωση χρεοκοπημένων καλλιεργητών. Έτσι ξέσπασε κοινωνικός αγώνας με αίτημα τον αναδασμό της γης.
Με την αντικατάσταση του ιππικού από την φάλαγγα η Σπάρτη γίνεται η ισχυρότερη πόλη κράτος και το 740 π.Χ υποδουλώνει τη Μεσσηνία.
Η μεταρρύθμιση του Λυκούργου αναθέτει την εξουσία στη Λαϊκή συνέλευση.
Οι δαπάνες της εκπαίδευσης γίνονται κρατικές.
Κλήρος και είλωτες ανήκουν στο κράτος
Χαρακτηριστικό της Λακωνικής κοινωνίας η μεγάλη της εσωστρέφεια.
Στην Αθήνα ο Σόλων το 594 π.Χ αναλαμβάνει τη μεταρρύθμιση που θα βγάλει την πόλη από το αδιέξοδο. Ανάμεσα στα μέτρα που παίρνει είναι η παραγραφή των χρεών, οι πολίτες πλέον δεν μπορούσαν να γίνουν δούλοι για χρέη, οι κοινοί πολίτες μπορούν στο εξής ναΣτο χάρτη, αναπαρίστανται με κόκκινο χρώμα οι περιοχές των Ιώνων, οι οποίοι φαίνεται να έθεσαν τα θεμέλια του θεσμού της Πόλης-Κράτος
αναλαμβάνουν δημόσια λειτουργήματα.
Παράλληλα έχουμε την εμφάνιση ενός νέου τύπου πολιτικού αρχηγού, του τύραννου που ευνοείται από την κοπή νομισμάτων και σε γενικές γραμμές εξυπηρετεί τα συμφέροντα των ισχυρών τάξεων. (7ος κ 6ος αι.)
Η πόλωση σε πλούσιους και φτωχούς αντιμετωπίστηκε (από τον 8ο αι.) με την μετανάστευση και την ίδρυση αποικιών. Η Σπάρτη ιδρύει τον Τάραντα, Η Κόρινθος τις Συρακούσες, τα Μέγαρα το Βυζάντιο.
Μέσω των αποικιών οι ελληνόφωνοι Μακεδόνες ήρθαν σε επαφή με την πιο προηγμένη Νότιο Ελλάδα.
Τον 7ο αι. Οι Ίωνες εγκαθιστούν το λιμάνιΝαυκράτη στο Νείλο και έτσι έρχονται σε επαφή με την αστρονομία, την γεωμετρία και τους Βαβυλώνιους λόγιους. Αυτό το γεγονός συνέβαλε στη γέννηση της Ελληνικής φιλοσοφίας και επιστήμης.
Κάποια συμπεράσματα:
Ο πρώτος Ελληνικός πολιτισμός των Μυκηνών φαίνεται πως ακολουθεί τα βήματα των αρχαιότερων από αυτόν. Έτσι δεν απουσιάζουν οι σκληροί θεσμοί της δουλοκτησίας, ούτε οι ανθρωποθυσίες, έστω και σε περιορισμένο βαθμό. Παράλληλα, ο συγκεντρωτισμός της Μυκηναϊκής εξουσίας δεν επιτρέπει την ύπαρξη εμπορικής τάξης, όπως ακριβώς και στην Αίγυπτο. Αν και ανοιχτοί προς τον Μινωικό πολιτισμό, οι Μυκηναίοι επιδεικνύουν ταυτόχρονα και πολεμοχαρή ή και πειρατική νοοτροπία.
Η κάθοδος των Δωριέων φαίνεται να επιφέρει σε κάποιο βαθμό πολιτισμικό πισωγύρισμα, καθώς είναι ιδιαίτερα βίαιοι και δεν ενδιαφέρονται για τα επιτεύγματα των Μυκηναίων. Εξαίρεση σ’ αυτό το κλίμα μοιάζει να είναι η Αττική, στην οποία η Ιωνικής καταγωγής κάτοικοί της είναι ανοιχτοί στις καινοτομίες, υιοθετούν το Φοινικικό αλφάβητο και ιδρύουν ανθηρές αποικίες. Αυτές είναι οι πρόδρομοι των πόλεων κρατών.
Σε ένα άλλο επίπεδο, το οικονομικό και κοινωνικό αδιέξοδο και της χαώδους ταξικής διαφοράς έρχονται να αλλάξουν οι μεταρρυθμίσεις του Λυκούργου στη Σπάρτη και του Σόλωνα στην Αθήνα. Παράλληλα η μετανάστευση δίνει τις απαραίτητες ανάσες.
Η επαφή των Ιώνων στο Νείλο με τις κατακτήσεις των Βαβυλωνίων ανοίγουν το δρόμο για την Ελληνική φιλοσοφία και επιστήμη. Ενώ τα έπη του Όμηρου και τα έργα του Ησίοδου επιδρούν καταλυτικά στη διαμόρφωση της Ελληνικής παιδείας και θρησκείας αντίστοιχα.
Η ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΣΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ
ΠΛΑΤΩΝΑΣ κ’ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ.
Στην αρχή της κλασικής περιόδου η ελληνική εκπαίδευση συνίστατο καταρχήν στην σπουδή των «ελευθέριων τεχνών» : μουσική, γυμναστική, ποίηση, γραμματική, ρητορική & διαλεκτική.
Η φιλοσοφία, είδος αληθινής γνώσης που αφορούσε την προσπάθεια ορθολογικής κατανόησης των φυσικών διαδικασιών, των ιδιοτήτων των αριθμών και της ηθικής συμπεριφοράς, αποτελούσε «επιστήμη» διαφορετική από τις τέχνες και διδάσκονταν εφόσον ο νέος είχε πρώτα γνωρίσει αυτές.
Πλάτωνας: Παρέχει μια πρώτη ταξινόμηση των επιστημών βάσει της αλληγορίας της γραμμής, στο 5ο βιβλίο της Πολιτείας. Η γραμμή της γνώσης χωρίζεται στα 2 τμήματα: Ορατού & Νοητού κόσμου.
Ορατός κόσμος: 2 υποκατηγορίες – α) περιλαμβάνει τις σκιές των φυσικών σωμάτων, και η γνώση που αντιστοιχεί σ’ αυτά είναι η εικασία – λόγω της σχέσης τους με το πραγματικό αντικείμενο. β) Περιλαμβάνει τα φυσικά σώματα, τα οποία είναι σκιές της αντίστοιχης Ιδέας, ενώ η γνώση που αντιστοιχεί σ’ αυτά είναι η είναι πίστις και συνιστά το πεδίο της φυσικής επιστήμης.
Νοητός κόσμος: 2 υποκατηγορίες – α) νοητά αντικείμενα, τα οποία γνωρίζει ονους βάση συγκεκριμένων υποθέσεων, και αποτελούν μοντέλο των φυσικών αντικειμένων. Η γνώση γι’ αυτά είναι αληθής και αποκτάται μέσω των μαθηματικών. Κεντρικό σημείο στην αντίληψη του Πλάτωνα αποτελεί ο ισχυρισμός ότι οι μαθηματικές οντότητες είναι πιο πραγματικές από τις φυσικές καθότι πληρέστερες στην Ιδέα. β) Νοητά αντικείμενα τα οποία γίνονται κατανοητά χωρίς καμία αναφορά σε αισθητά αντικείμενα, «αλλά μόνο μέσω των Ιδεών που περνούν από τη μία Ιδέα στην άλλη και καταλήγουν σε Ιδέες». Σ’ αυτά αντιστοιχεί η διαλεκτική και η μεταφυσική. Ιδέες άυλες είναι π.χ.: Ιδέα του Ανθρώπου, Ιδέα των τεσσάρων στοιχείων, Ιδέα του Θεού. Ο Πλάτωνας δεν διαφοροποιεί τη διαλεκτική από τη θεολογία, γιατί η γνώση του υπερβατικού καλού παράγει αναγκαία ηθικές δράσεις.
Αριστοτέλης: Η ηθική φιλοσοφία διαφοροποιείται ρητά από τις άλλες επιστήμες. Αποδέχεται τον πλατωνικό διαχωρισμό των θεωρητικών επιστημών σε μεταφυσική η οποία περιλαμβάνει: (και) θεολογία, μαθηματικά, φυσική. Δεν δέχεται την πλατωνική ιεραρχία των επιστημών, ανάλογα με τον βαθμό αφαίρεσης των αντικειμένων της γνώσης, ενώ ταυτόχρονα θεμελιώνει & επαναφέρει τον επιστημονικό χαρακτήρα της φυσικής που αρνούνταν ο Πλάτωνας.
ΤΕΧΝΕΣ & ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ
ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣΠΑΡΑΓΩΓΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ
Ή ΘΕΩΡΗΣΙΑΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΙΑΤΡΙΚΗ
ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΗ
1Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑΦΥΣΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Ή ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ
ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΟΝΟΜΑΤΟΘΕΣΙΑ
ΓΕΩΜΕΤΡΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ Ή ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΟΙΚΙΑΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗ
ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΛΟΓΙΚΗ Ή ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ
ΟΠΤΙΚΗ ΗΘΙΚΗ Ή ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗΣ ΡΗΤΟΡΙΚΗ
ΑΡΜΟΝΙΚΗ ΗΘΙΚΟΤΗΤΑΣ ΠΟΙΗΤΙΚΗ
ΜΗΧΑΝΙΚΗ
Η έννοια της επιστήμης κατά την αριστοτελική ταξινόμηση κάθε άλλο παρά μονοσήμαντα ορισμένη & ιεραρχήσιμη θα πρέπει να θεωρηθεί
Η ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΣΤΟΥΣ ΜΕΣΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ
ΟΙ ΠΡΩΙΜΟΙ ΜΕΣΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
Τη ρωμαϊκή περίοδο οι επιστήμες ταξινομούνται από τον Βάρρωνα, τον Αυγουστίνο και τον Βοήθιο.
ΒΟΗΘΙΟΣ
Ο Βοήθιος προσπάθησε να εναρμονίσει τους 2 μεγάλους Έλληνες. Δέχεται το διαχωρισμό των θεωρησιακών επιστημών σε: φυσική, μελέτη των υλικών σωμάτων σε κίνηση, μαθηματικά, μελέτη των αμετάβλητων ιδιοτήτων των σωμάτων σαν να ήταν χωρίς ύλη και κίνηση, και θεολογία. Συνάμα, δέχεται μια κλιμακούμενη ιεραρχία από τη φυσική στη μεταφυσική. Μέσω του συστήματος του Βοήθιου γνώρισαν οι Μέσοι Χρόνοι τις ελληνικές ταξινομήσεις των επιστημών.
Το 12ο αι. ο Hugh του St. Victor (1061-1141) δίνει τη δική του ταξινόμηση, η οποία αποτελεί συγκερασμό των απόψεων του Βοήθιου και των Στωικών, όπου οι μηχανικές τέχνες ταξινομούνται ως τμήμα της φιλοσοφίας
Με την είσοδο του αριστοτελισμού στη Δ.. Ευρώπη παρατηρούνται και οι αραβικές επιδράσεις.
Ο Ισπανός D. Gundissalinus γύρω στο 1150, μετέφρασε έργα του Άραβα Al–Farabi (πέθανε το 950), ενώ συνέγραψε το Dedivisionescientiarum, θεμελιώδες έργο ταξινόμησης επιστημών, με βάση αραβικές & λατινικές εργασίες.
Ο Al–Farabiταξινομεί τις επιστήμες ανάλογα με τη φυσική τάξη της εμφάνισής τους. Γι’ αυτόν, η ουσία είναι η βασική πραγματικότητα, και υποδιαιρείται σε πολλές επιμέρους, έτσι γεννιέται η επιστήμη της αριθμητικής. Κατόπιν κάθε ουσία αποκτά συγκεκριμένη μορφή και γεννιέται η γεωμετρία. Οι ουσίες κινούνται φυσικά με διάφορες ταχύτητες και η μελέτη τους απαιτεί την αστρονομία, ενώ οι ήχοι που παράγονται γεννούν τη μουσική. Οι ουσίες επίσης αλλάζουν ποιότητα και η μελέτη αυτών των αλλαγών οδηγεί στην ανακάλυψη των βασικών ποιοτήτων θερμό-ψυχρό, υγρό-ξηρό. Από αυτές τις ποιότητες και τις τέσσερις παραπάνω μαθηματικές επιστήμες γεννιέται η επιστήμη της γήινης φυσικής με οκτώ κλάδους: πρακτική αστρονομία, ιατρική, φυσική νεκρομαντεία, εικονογραφία, γεωργία, ναυτιλία, αλχημεία & προοπτική. Τέλος, η μελέτη της φύσης της υψηλότερης ουσίας είναι η μελέτη η οποία οδηγεί στη γνώση του Θεού. Ο Al-Farabi δέχεται ως βάση την αριστοτέλεια ταξινόμηση, αλλά ταυτόχρονα αποδέχεται την πλατωνική ιεράρχηση των επιστημών, ενώ ταυτόχρονα εισάγει νέους κλάδους γνώσης στις επιστήμες.
Ο D. Gundissalinusδέχεται την πυρήνα των απόψεων του Al–Farabi για την ταξινόμηση των επιστημών, ενώ ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η άποψή του για τις μηχανικές επιστήμες. Γι’ αυτόν οι μηχανικές επιστήμεςέχουν κύριο ρόλο την απόδειξη της αποτελεσματικότητας των θεωριών των άλλων επιστημών και την παραγωγή τεχνουργημάτων. Κατά τον Hugh, τα τεχνουργήματα κυρίως μιμούνται τη φύση, και μέσω αυτής το Θεό. Για τον Gundissalinus τα τεχνουργήματα δεν αποσκοπούν στην κατανόηση της φύσης, αλλά σχετίζονται με τις μεθόδους των άλλων επιστημών. Το πρόβλημα σχετίζεται με τη διάκριση θεωρητικών και πρακτικών μορφών της γνώσης και δεν είναι πρόβλημα τόσο της ταξινόμησης των επιστημών όσο της αλλαγής των ίδιων των αντιλήψεων για την επιστήμη συνολικά, η οποία και μας οδηγεί στην κλασική αντίληψη των επιστημών του 17ου αι.
ΟΙ ΘΕΣΕΙΣ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΙΣΜΟΥ
Κύριοι φορείς του χριστιανικού αριστοτελισμού του 13ου αι. είναι ο Αλβέρτος ο Μέγας & ο Θωμάς ο Ακινάτης που μας
ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ,
δίνουν σημαντικές μελέτες ταξινόμησης των επιστημών.
Αλβέρτος ο Μέγας: δέχεται τις αριστοτελικές θέσεις, αλλά λαμβάνει υπόψη και την επιστημονική ανάπτυξη από την εποχή του Αριστοτέλη, τη συστηματική ευκλείδια γεωμετρία, τους αρχιμήδειους νόμους της υδροστατικής, το πτολεμαϊκό αστρονομικό σύστημα, την ανάπτυξη της οπτικής,επιτεύγματα τα οποία ενίσχυαν την πλατωνική άποψη περί μαθηματικοποιημένων επιστημών. Απορρίπτει την πλατωνική άποψη ότι τα φυσικά πράγματα θεμελιώνονται στις μαθηματικές οντότητες, και αποδέχεται την αριστοτελική αντίληψη για την επιστημονική γνώση και την πραγματικότητα.
Κατά τον Αλβέρτο, τα αξιώματα των φυσικών επιστημών δεν είναι μαθηματικά…., αλλά οι διάφοροι κλάδοι των φυσικών επιστημών είναι αυτόνομοι και έχουν τα δικά τους αξιώματα έρευνας. Η χρήση των μαθηματικών στις φυσικές επιστήμες έχει νόημα μόνο στο βαθμό που τα μαθηματικά «είναι αφαιρέσεις από την αισθητή Ύλη-κίνηση».
Στις μέσες επιστήμες, έχουμε αντικείμενο μελέτης, το οποίο παρουσιάζει και μαθηματικές & φυσικές πλευρές. Τα μαθηματικά μπορούν να δώσουν ερμηνείες του διότι μόνο για τα ποσοτικά μεγέθη, ενώ στις άλλες ιδιότητες μπορούν να δώσουν την κατάλληλη ερμηνεία οι άλλες ειδικές επιστήμες.
Η μεταφυσική, μελετά τις υπερβατικές & καθολικές αλήθειες, δεν μπορεί να ερμηνεύσει τα πράγματακατά τη φύση τους – αυτό είναι έργο των φυσικών επιστημών.
Συμπερασματικά, κάθε επιστήμη έχει την αυτόνομη σφαίρα μελέτης της, και ο παραδοσιακός τριπλός διαχωρισμός των θεωρησιακών επιστημών σε φυσική, μαθηματικά & μεταφυσική έχει χρησιμότητα, αλλά δεν προάγει καμιά ιεραρχία επιστημονικής γνώσης.
Θωμάς ο Ακινάτης: αποδέχεται τις βασικές θέσεις του Αλβέρτου. Ιδιαίτερη σημασία έχει η ανάλυσή του για τον ρόλο των μαθηματικών στις μεσαίες επιστήμες. Δέχεται τις μαθηματικές αποδείξεις γι’ αυτές τις επιστήμες, μόνο ως μια απομακρυσμένη αιτία όσον αφορά το φυσικό φαινόμενο καθεαυτό, αλλά επίσης διαισθάνεται και τον ευρύτερο ρόλο των μαθηματικών. «Έτσι, τα αξιώματα των μαθηματικών είναι εφαρμόσιμα στα φυσικά αντικείμενα, αλλά όχι αντίστροφα», ή «τίποτα δεν απαγορεύει (τις μεσαίες επιστήμες) από το να έχουν μερικές φορές τα ίδια αποτελέσματα όπως οι φυσικές επιστήμες».
Robert Kilwardby
Η ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΣΤΗΝ ΟΞΦΟΡΔΗ.
Τον 13ο αι., στην Οξφόρδη κυριαρχούν τα ονόματα των & Μπέικον. Στο θέμα ταξινόμησης των επιστημών το θεμελιακό έργο ανήκε στο δομινικανό Robert Kilwardby με το όνομα DeOrduScientiarium.:
Ο Kilwardbyαπαντά με το έργο του σε ερωτήματα: πως η αφηρημένη γνώση μπορεί να είναι αληθινή, με ποιο τρόπο η αφαίρεση εφαρμόζεται στα μαθηματικά και ποια είναι η διαφορά και η τάξη της αφαίρεσης στις θεωρησιακές και στις μεσαίες επιστήμες. Οι απαντήσεις κινούνται στα πλάισια των αραβικών αντιλήψεων περί πλατωνικής ιεραρχίας των επιστημών, χωρίς να δεχτεί το πλατωνικό της θεωρίας των αρχέτυπων ιδεών. Ιδιαίτερη σημασία έχει η διάκριση μεταξύ θεωρητικών και πρακτικών (μηχανικών) επιστημών. Για τον Kilwardby οι θεωρησιακές επιστήμες είναι πρακτικές και το αντίστροφο. Οι μηχανικές επιστήμες μπορούν να δώσουν μόνο απαντήσεις του ότι, να καταλήξουν σ’ ένα γεγονός, ενώ οι θεωρησιακές να δώσουν πλήρεις ερμηνείες του διότι.. Συνεπώς, οι μέθοδοι των επιστημών φαίνεται να καθορίζουν τη θέση τους. Η ιατρική δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς την αστρολογία κι αυτή χωρίς την αστρονομία˙ υπάρχει ιεραρχία μεθόδων, αποδείξεων, βεβαιοτήτων.
Ο Kilwardbyαναφέρεται έμμεσα στο συσχετισμό θεωρίας & πρακτικής στην επιστημονική πράξη, πρόβλημα που μπορούσε να επιλυθεί μόνο έξω απ’ τα πλαίσια του Μεσαίωνα, με την κλασική επιστήμη. Με τον Kilwardby κλείνει η μεσαιωνική ενασχόληση ταξινόμησης των επιστημών.
Η μαγείαέχει ήδη εισαχθεί στην ταξινόμησή του με την υπόδειξη να αποφεύγεται και δεν αποτελούσε περιθωριακή πλευρά της διανοητικής ζωής της εποχής.
Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΘΑΥΜΑΤΟΣ
Το θαύμα ήταν δεμένο με το φόβο του θανάτου & με την ευχαρίστηση. Συσχετίζεται με την περιέργεια μόνο τον 16ο-17ο αι., ενώ η σύγχρονη έννοια γεννιέται ουσιαστικά στο Διαφωτισμό, ο οποίος και θα διακρίνει ρητά μεταξύ υποκειμενικού & φανταστικού στην αντίληψή του για την ορθολογικότητα. ….Το θαύμα αποτελεί αφενός ιστορία της αντικειμενικής φυσικής τάξης και αφετέρου της υποκειμενικής ευαισθησίας, σαν τις 2 όψεις του ίδιου νομίσματος….Το θαύμα αποτελούσε συστατικό στοιχείο της κουλτούρας των ανώτερων στρωμάτων της κοινωνίας του Μεσαίωνα.
Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΜΑΓΕΙΑΣ
Για τον Αλβέρτο η μαγεία οφείλεται στους δαίμονες και η χρήση «μαγικών αγαθών» αποστασία από την πίστη. Συνάμα, πιστεύει πως οι ασκούντες την νεκρομαντεία είναι σε θέση να περιορίσουν την καταστρεπτική δράση των δαιμόνων.
Διακρίνει τη δράση των Μάγων της Βηθλεέμ και θεωρεί πως τους αξίζει εκτίμηση. …
Διακρίνει τη μαγεία σε καλή & κακή, φυσική & δαιμονική, αλλά θεωρεί πως υπάρχει και 3ο είδος που έχει κοινά στοιχεία με τα άλλα δύο.
Αυγουστίνος.
Ο Αλβέρτοςδέχεται ότι τα άστρα κυβερνούν τις ψυχές του φυσικού κόσμου, αλλά αρνείται ότι ασκούν πίεση στην ανθρώπινη ψυχή & θέληση, η οποία είναι εικόνα του Θεού. Επίσης υπερασπίστηκε την ελεύθερη βούληση.
Στην κλασική αρχαιότητα η λέξη «μάγος σχετίζεται με την πρακτική ιερέων του ζωροαστρισμού από την Περσία.
Οι πρώτοι χριστιανοί, με κυρίαρχη μορφή τον Αυγουστίνο, καταδίκασαν τη μαγεία των ειδωλολατρών ως δαιμονική. Μέχρι τον 12ο αι αυτή η άποψη ήταν κυρίαρχη και οι δαίμονες ταυτίζονταν με τη μαγεία. Από τον 13ο αι. Οι λόγιοι άρχισαν να διαφοροποιούν φυσική μαγεία από τη δαιμονική.
Η φυσική μαγεία αντιπροσωπεύει την επιστήμη του απόκρυφου και η δαιμονική μαγεία αποτελεί διαστροφή της θρησκείας.
Στον Μεσαίωνα οι μη μορφωμένοι εκλάμβαναν τη μαγεία ως φυσική, ενώ οι μορφωμένοιαρχικά την έβλεπαν ως δαιμονική και άρχισαν να τη βλέπουν ως φυσική μετά τις αραβικές επιδράσεις. Αργότερα, ιδιαίτερα η νεκρομαντεία δημιουργούσε αισθήματα φόβου.
ΑΛΧΗΜΕΙΑ & ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑ
Η αλχημεία είναι λέξη αραβική, δεν καθιερώθηκε στην πανεπιστημιακή διδασκαλία και ο πιθανότερος λόγος είναι η αποστροφή των μεσαιωνικών πανεπιστημίων προς την τεχνολογία…Η εξάσκησή της ήταν μεγάλη και κατανεμημένη σε ρόλους.
Οι γενικές υποθέσεις που στηρίζονταν η αλχημεία πρέπει να θεωρηθούν η αρμονία & η συμπάθεια. Η αρμονία ανάμεσα σε μικρόκοσμο & μακρόκοσμο έπαιρνε τη μορφή αρμονίας μεταξύμετάλλων & πλανητών.
13ο αι. Η διαμάχη γύρω από την αλχημεία κορυφώνεται. Το βιβλίο του ΑβικένναΒιβλίο των Φαρμάκων ήταν σημείο αναφοράς των αντιπάλων της αλχημείας, και θεωρούνταν γνήσια αριστοτελικό. Ο συγγραφέας υποστηρίζει 2 θέσεις.:
Τεχνητά & φυσικά είναι ουσιωδώς διαφορετικά, επειδή η τέχνη είναι κατώτερη της φύσης και δεν μπορεί να ελπίζει σε ισότητα μαζί της.
Τα αληθινά είδη που χαρακτηρίζουν τα μέταλλα είναι άγνωστα, επειδή δεν είναι αντιληπτά από τις αισθήσεις, συνεπώς δεν μπορεί να γίνει πραγματική μεταστοιχείωση χωρίς ουσιώδη γνώση των εμπλεκομένων στοιχείων.
Άγαλμα του Ρογήρου Βάκωνα στο μουσείο του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης.
Ο Μπέικον το Β’ μισό του 13ου αι. Ήταν υποστηρικτής της αλχημείας, γιατί διδάσκει πράγματα που δεν γνώριζε ο Αριστοτέλης όπως: η ακριβής γένεση των μετάλλων, των βαφών και των πολύτιμων λίθων από τα στοιχεία, για αυτόν τον λόγο ήταν η βασικότερη των επιστημών.
Ο Θωμάς ο Ακινάτης τον 13ο αι. υπήρξε από τους βασικότερους πολέμιους της αλχημείας, κυρίως για θεολογικούς λόγους (μόνο ο Θεός μπορεί να μεταστοιχειώσει στοιχεία). Αλλά συνέβαλε και η προκλητικότητα των αλχημιστών σχετικά με τις δυνατότητές τους. Ωστόσο γνώρισε νέα άνθηση στην Αναγέννηση, επηρεασμένη εκλεκτικά από τον νεοπλατωνισμό και την Καβάλλα. (224)
Η αστρολογία ασκούσε μεγάλη επίδραση στον Μεσαίωνα….Η επίδραση της μορφής και της έντασης των «άστρων», των πλανητών και άλλων στοιχείων, στις ανθρώπινες υποθέσεις συσχετίζονταν με τη θέση τους στους ουρανούς καθώς και με τη φύση κάθε αστέρα, η οποία καθορίζει τον χαρακτήρα της συγκεκριμένης επίδρασης και ήταν έμφυτη στο ουράνιο σώμα. (224)
Χριστιανοί λόγιοι, από τον Αυγουστίνο ως τον Ακινάτη, αναγνώρισαν την επίδραση των αστέρων στα γήινα, αλλά μέλημά τους ήταν να εξασφαλίσουν την ελευθερία της ανθρώπινης βούλησης.
Αυγουστίνος: Δέχεται ότι τα άστρα μπορούν να δώσουν προβλέψεις, αλλά όχι να προκαλέσουν μελλοντικά γεγονότα.
Ισίδωρος της Σεβίλλης: Αναγνωρίζει τη δυνατότητα αστρολογικής & μετεωρολογικής πρόβλεψης.
Η αστρολογία έβρισκε στήριξη από φιλοσοφικά & επιστημονικά επιχειρήματα, τόσο λόγω επιτυχών προβλέψεων όσο και μέσω του σαφούς περιορισμού του πεδίου ισχύος της.
Αλβέρτος ο Μέγας & Ακινάτης: Δέχονταν τις αστρικές επιδράσεις στο ανθρώπινο σώμα, το οποίο στη συνέχεια επιδρά στις ψυχές. Ειδικά ο Ακινάτης δέχεται ότι οι άνθρωποι κυριαρχούνται από τα σωματικά πάθη και άρα η αστρική επίδραση δεν συναντά σ’ αυτούς αντίσταση. Όμως, οι λόγιοι που διαθέτουν τη νοητική δύναμη υπερβαίνουν τις σωματικές πιέσεις και παραμένουν τελικά ελεύθεροι.
Οι θεωρητικές βάσεις της πίστης σχετικά με τις ουράνιες αιτίες των γήινων αλλαγών βρίσκονται καταρχήν στον Αριστοτέλη.
Ο Ακινάτης παρουσιάζει μια ολοκληρωμένη θεωρία για την επίδραση των «ανώτερων παραγόντων» στους «κατώτερους».
Η ιεραρχία της ευγένειας των μορφών ήταν ο βασικός λόγος επίδρασης των ουράνιων σωμάτων στα γήινα.
Ο Μποναβεντούρα, αντιπροσωπεύοντας τους σχολαστικούς –πλην ίσως του Μπέικον – έγραφε: «η αιτία δράσης των ανώτερων πραγμάτων στα κατώτερα…οφείλεται στο γεγονός ότι είναι ευγενέστερα σώματα».
Η εμπειρική δράση των ουράνιων σωμάτων τεκμηριώνεται από τον ίδιο τον Αριστοτέλη.
…Τέτοιες αντιλήψεις στο πλαίσιο του χριστιανικού αριστοτελισμού προκάλεσαν τις αντιδράσεις του 1277.
Η καταδίκη του 1277 προκάλεσε αντίδραση στους λόγιους του 14ου αι., ενάντια στην άποψη της απόλυτης εξάρτησης των γήινων κινήσεων από τις ουράνιες. Ταυτόχρονα ίσχυε η γενική πεποίθηση ότι χωρίς τις ομαλές ουράνιες κινήσεις ο κόσμος όπως τον γνωρίζουμε δε θα ήταν δυνατός, αυτό συνειρμικά παραπέμπει στα Principia του Νεύτωνα, με την παγκόσμια ουράνια έλξη και τους νόμους της.
ΠΗΓΕΣ
1. Π. Βαλλιανός/ Οι Επίστήμες της φύσης και του ανθρώπου στην Ευρώπη τόμος Β’/ Εκδ. ΕΑΠ/ Πάτρα 2001
2. Chalmers Α.F/Τι Είναι Αυτό Που Το Λέμε Επιστήμη/ μτφρ. Γ. Φουρτούνης/ Εκδ. Παν Εκδ, Κρήτης/ Κρήτη72007
ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΕΝΝΟΙΩΝ ΤΟΥ «ΦΙΛΟΣΟΦΟΥ ΒΑΣΙΛΙΑ» ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ, ΤΟΥ «ΠΟΛΙΤΗ» ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ κ ΤΟΥ «ΠΟΛΙΤΗ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ»ΤΩΝ ΣΤΩΙΚΩΝ κ ΠΙΘΑΝΕΣ ΑΝΤΑΝΑΚΛΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΜΑΣ απο Δ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ
Η έννοια του «φιλόσοφου- βασιλιά», προκύπτει από τη φιλοδοξία του Πλάτωνα για τον οραματισμό μιας ιδεώδους πολιτείας. Αυτή χαρακτηρίζεται από τρία διακριτά κοινωνικά στρώματα: τους φύλακες: φιλόσοφους- βασιλείς, που βρίσκονται στην κορυφή της κοινωνικής ιεραρχίας και κατέχουν τη γνώση της διακυβέρνησης. Τους επίκουρους, οι οποίοι αποτελούν τους στρατιωτικούς φύλακες της πολιτείας. Και, τους δημιουργούς, που αποτελούν την πλειοψηφική τάξη των παραγωγών και βάση της πολιτείας[1]. Η ένταξη των πολιτών γίνεται ανεξάρτητα από την κοινωνική θέση που κατείχαν οι πρόγονοί τους – εδώ έγκειται και η κοινωνική κινητικότητα του πλατωνικού συστήματος- και επιπλέον στις γυναίκες αναγνωρίζονται οι ίδιες δυνατότητες με αυτές των αντρών.[2] Από τη στιγμή όμως, που κάποιος πολίτης ενταχθεί σε κάποιο κοινωνικό στρώμα, καθίσταται αδύνατη η μεταπήδησή του σε κάποιο από τα άλλα δύο – εδώ συνίσταται μέρος της ακαμψία του πλατωνικού μορφώματος.[3]
ΠΛΑΤΩΝΑΣ.
Για να κατανοήσουμε όμως συνολικότερα την πολιτική θεωρία του Πλάτωνα, κρίνεται σκόπιμο να την εξετάσουμε σε συνάρτηση τόσο με τη θεωρία του περί ηθικής, όσο και με εκείνη περί ψυχολογίας. Διότι, στην πολιτική υπάρχουν όροι που αντλούνται από τις άλλες δύο, είτε ως στόχοι, είτε ως στοιχεία ανάλυσης. Έτσι, τόσο ο βασικός στόχος της ιδεώδους πολιτείας που αποτελεί η ευδαιμονία, όσο και οι αρετές: της σοφίας που χαρακτηρίζει τους φύλακες, της ανδρείας που χαρακτηρίζει τους επίκουρους, της σωφροσύνης που χαρακτηρίζει τους παραγωγούς, και της δικαιοσύνης που απαντάται και στις τρεις ομάδες, αντλούνται από την ηθική του Πλάτωνα.[4]
Επιπλέον, κάθε μία ομάδα από την τριμερή κοινωνική διαστρωμάτωση ταυτίζεται με ξεχωριστό τμήμα της ψυχής, όπως αυτή διαχωρίζεται στην πλατωνική ψυχολογία. Οι φιλόσοφοι- βασιλείς, με το ανώτερο λογιστικό τμήμα, που είναι συνυφασμένο με τη λογική. Οι επίκουροι- στρατιωτικοί φύλακες, με το θυμοειδές, το οποίο είναι υπεύθυνο για τα συναισθήματα. Και οι δημιουργοί, με το επιθυμητικό, που ταυτίζεται με τις επιθυμίες, τις βιολογικές ανάγκες και τις σωματικές ηδονές.[5]
Ειδικότερα, για το ρόλο των φυλάκων, ο Πλάτωνας θεωρεί απαραίτητη τη σύνθεση των ιδιοτήτων του φιλόσοφου και του βασιλιά. Δηλαδή, την ένωση της πολιτικής δύναμης με τη φιλοσοφική γνώση, για τη δημιουργία της «ορθής πολιτείας».[6] Απαραίτητη προϋπόθεση για την κατάταξή τους (όπως και για τις άλλες δύο ομάδες), αποτελεί η παιδεία, και ως επί τω πλείστον, η επίδοσή τους στα μαθηματικά και ακολούθως η μελέτη της φιλοσοφίας.[7] Οι αρμοδιότητές τους είναι συγκεντρωτικές, εφόσον είναι υπεύθυνοι για τη νομοθετική, την εκτελεστική και τη δικαστική εξουσία. Παράλληλα, είναι αρμόδιοι για την αντιμετώπιση τόσο των εξωτερικών, όσο και των εσωτερικών κινδύνων.[8] Επιπλέον, οι φύλακες είναι υπεύθυνοι για την επιτήρηση της εύρυθμης λειτουργίας του έργου των υπόλοιπων ομάδων, αλλά και του δικών του καθηκόντων, επιβλέποντας για τυχόν λάθη και παραλείψεις.[9]
Αναφορικά με την έννοια της ορθής πολιτείας, ο Πλάτωνας θεωρεί πως οι αξίες της συμπεριλαμβάνονται στο πολίτευμα της αριστοκρατίας, ακριβώς λόγω του ρόλου φιλοσόφων ως φορέων της γνώσης, οι οποίοι μπορούν να ασκήσουν σοφή διακυβέρνηση. Με αξιολογική σειρά ακολουθούν τα πολιτεύματα: της τιμοκρατίας, με κυρίαρχες αξίες της τιμής και της ανδρείας, της ολιγαρχίας, ως κυβέρνηση μιας πλουτοκρατικής μειοψηφίας, της δημοκρατίας, την οποία ο Πλάτωνας ταυτίζει με την δίχως όρια ελευθερία και την αταξία, και την χείριστη όλων, την τυραννία, όπου ο κυβερνήτης χαρακτηρίζεται από έλλειμμα ηθικής και γνώσης.[10]
Με μια έννοια, οι φιλόσοφοι- βασιλείς στην ιδεατή πολιτεία του Πλάτωνα, αποτελούν μια πατερναλιστική τάξη ειδικών, που όντας κάτοχοι της γνώσης, οι υπόλοιπες ομάδες οφείλουν να τους συμβουλεύονται, καθότι μπορούν να διακρίνουν τι είναι καλό ή δίκαιο και κατά συνέπεια είναι σε θέση να καθοδηγούν τους άλλους.[11] Όσο για τις υπόλοιπες δύο ομάδες, ο Πλάτωνας θεωρεί αυτονόητο, πως εφόσον εκείνες πεισθούν, πως οι φύλακες κατέχουν τη γνώση και συνάμα είναι ψυχικά ισορροπημένοι και υγιείς, θα τους αποδεχτούν ως κυβερνήτες.[12]
«Αν η πολιτική δύναμη και η φιλοσοφία δεν συμπέσουν, δε θα υπάρξει τέλος των κακών» (Πολιτεία E, 473d). [13] Από την προηγούμενη διατύπωση του Πλάτωνα, είναι εμφανές πως παραπέμπει σε μια διακυβέρνηση αρίστων, η οποία προκύπτει από το ρόλο της παιδείας. Βέβαια στην ιδεατή πολιτεία, ο ρόλος και των άλλων δύο ομάδων είναι εξίσου απαραίτητος, για τη δομή και την εύρυθμη λειτουργία της.[14] Ωστόσο, η γενική αρετή της πολιτείας αντανακλάται στη δικαιοσύνη και βασίζεται στην αρετή των κυβερνώντων.[15] Οι τελευταίοι, ως φορείς υψηλής παιδείας, γνώσης του καλού και του δίκαιου, αναλαμβάνουν το ρόλο της διακυβέρνησης της πολιτείας, ακόμα κι αν αποφασίζουν για τις τύχες μιας συντριπτικής πλειοψηφίας, η οποία δεν έχει δικαίωμα αντιλόγου.[16]
Προεκτείνοντας την παραπάνω λογική, οι φιλόσοφοι ως αυθεντίες της γνώσης πρέπει να επιβάλουν αναντίρρητα τη γνώμη τους και οι πολίτες οφείλουν να ευθυγραμμιστούν μαζί τους. Σε αντίθετη περίπτωση, εμπίπτει στην αρμοδιότητα των φιλοσόφων να αντιμετωπίσουν τον «εσωτερικό κίνδυνο» της ανυπακοής και της ανωμαλίας, ακόμα κι αν γύρω απ’ αυτήν συσπειρώνεται η πλειοψηφία των πολιτών.[17] Όπως προκύπτει, στη λογική του Πλάτωνα, η εκπαίδευση των φυλάκων καλύπτει το ρόλο έχει το σύνταγμα ή ένας νομοθετικός κώδικας στη δημόσια ζωή, καθώς η ανάληψη της διακυβέρνησης από ανθρώπους της γνώσης, καθιστά τους νόμους δευτερεύουσας σημασίας. Επιπλέον, η νομοθετική προάσπιση των δικαιωμάτων των άλλων τάξεων κρίνεται άνευ νοήματος, μιας και οι φύλακες είναι δίκαιοι εξ ορισμού.[18]
Βέβαια, κάνοντας μια αναγωγή στις μέρες μας, η γνώση δεν παύει να αποτελεί μέσο, και ειδικότερα με τις αλματώδεις προόδους της επιστήμης και της τεχνολογίας, έχει τεράστια σημασία τόσο ποιος την κατέχει, όσο και για ποιο λόγο την ασκεί. Έτσι, το μονοπώλιο της κατοχής της από μια μειοψηφία, δεν καταδεικνύει μονάχα έλλειμμα δημοκρατίας, αλλά μπορεί να αποδειχτεί και ιδιαίτερα επικίνδυνη. Ειδικότερα η εποχή μας, με τη σημασία που κατέχει η πληροφορία, χάρη στην ανάπτυξη καινούριων τεχνολογιών, ο παραλληλισμός του «φιλόσοφου- βασιλιά» με τον κάτοχο και διαχειριστή της πληροφορίας, καθιστά το έργο του Πλάτωνα επίκαιρο, αλλά γεννώντας εύλογα έντονους προβληματισμούς. Τα κοινωνικά, οικονομικά, περιβαντολογικά κ.α. προβλήματα των καιρών μας είναι τέτοιας διάστασης, που μάλλον δεν αναδεικνύουν τη σοφία – με την έννοια της προαγωγής πολιτικών δικαιοσύνης, κατά την πλατωνική έννοια- ανάμεσα στα προτερήματα των κυβερνώντων.
Η έννοια της ευδαιμονίας, ως ύψιστου αγαθού για τον ανθρώπινο βίο, αποτελεί κοινό στοιχείο και στην ηθική φιλοσοφία του Αριστοτέλη, υπό την τελεολογική οπτική της επίτευξης του «τελικού σκοπού της ζωής»[19]. Η
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ
κατηγοριοποίηση του ανθρώπινου βίου στην αριστοτελική ηθική, συνίσταται: α) στον ηδονικό, που αρμόζει σε δούλους και κτήνη, β) στον πολιτικό, «της τιμής και της δόξας», ο οποίος δεν αποτελεί πρωταρχικό μέλημα του ανθρώπου, καθώς αποδίδεται από τρίτους, και γ) στον θεωρητικό, που ταυτίζεται με το ύψιστο αγαθό της ευδαιμονίας.[20] Άλλωστε, κατά τον Αριστοτέλη, το διακριτό γνώρισμα του ανθρώπου αποτελεί η λογική, με ανώτερη μορφή λογικής πράξης, αυτήν που υπαγορεύεται από την αρετή. Συνεπώς, η ενάρετη πράξη εκπορεύεται από τη λογική.[21]
Με αυτήν την έννοια, ως κεντρικό σημείο στην ηθική του Αριστοτέλη, αναφαίνεται η φρόνηση, λόγω της σχέσης της με τον ανθρώπινο λόγο, που συνιστά το ύψιστο μέρος της ανθρώπινης ψυχής. Από αυτήν την άποψη, αποτελεί κορωνίδα του ανθρώπινου βίου.[22] Η φρόνηση είναι δισυπόστατη, καθώς από τη μία αποτελεί συνειδητοποίηση μιας ηθικής κατάστασης και πράξης, και από την άλλη συμμετέχει στην λήψη της απόφασης για την τέλεση μιας πράξης.[23]
Όσον αφορά την πολιτική, ανάγεται σε ανώτατη πρακτική επιστήμη, τμήμα της οποίας συνιστά η ηθική.[24] Επιπλέον, η ηθική πράξη και η φρόνηση επεκτείνονται εκτός του πεδίου της ηθικής, σε εκείνο της πολιτικής. Για τον Αριστοτέλη, η πόλη[25] αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για τη δημιουργία ηθικών ανθρώπων.[26]
Ωστόσο, η συσχέτιση πολιτικής και ηθικής καταδεικνύεται και από άλλες τρεις παραμέτρους: α) Η πόλη ως μορφή κοινωνικής οργάνωσης δεν περιορίζει το ρόλο της στην απλή εξασφάλιση της ανθρώπινης επιβίωσης, αλλά επιτρέπει και το έργο της ηθικής τελείωσης, η οποία μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσα στην κοινότητα πολιτών, β) η ίδια η πολιτική οργάνωση συναρτάται από την ηθική ποιότητα των πολιτών. Συνεπώς, η ηθική των πολιτών έχει αντανάκλαση στην πολιτική οργάνωση, γ) Αποφασιστικής σημασίας είναι ο ρόλος της παιδείας ως μέσου παραγωγής ηθικών πολιτών.[27]
Άλλωστε, ο Αριστοτέλης ορίζει τον άνθρωπο ως εκ φύσεως «πολιτικό ζώο», όπως και το κράτος (πόλη) φυσικό δημιούργημα που έχει τις καταβολές του στην ανθρώπινη φύση.[28] Εξάλλου, στην αντίληψη του φιλοσόφου, η ανάπτυξη της πόλης- κράτους βρίσκεται σε οργανική σύνδεση με τη φύση.[29]. Απότοκος της οπτικής του, μοιάζει να είναι η αντίθεση με αντιλήψεις που θέλουν την απώλεια πρωτογενών ελευθεριών του ανθρώπινου είδους προς όφελος του πολιτισμού[30], μιας και η δική του θεώρηση είναι πως το κράτος αποτελεί μέσον που οδηγεί στην ελευθερία.[31]
Σε συμφωνία με το δάσκαλό του Πλάτωνα, η ηθική διαπαιδαγώγηση και η παιδεία εμπίπτει στη μέριμνα του κράτους, αλλά δίχως τους υποχρεωτικούς διαχωρισμούς που προβλέπει ο δεύτερος ανάλογα με τις κλίσεις των ατόμων.[32]. Επίσης για τον Σταγιρείτη, είναι ευνόητη η ύπαρξη πλουραλιστικών και ετερόκλητων στοιχείων στο εσωτερικό του κράτους, αντίληψη που μοιάζει αρκετά σύγχρονη. Συνάμα, μεταξύ των πολιτών υπάρχει η διάκριση μεταξύ αυτών που έχουν έφεση στο να κυβερνούν και σε εκείνους που αρκούνται στο να κυβερνούνται.[33]
Όσον αφορά εκείνους που κατέχουν την ιδιότητα του πολίτη, αυτή δεν συνάγεται ούτε από τον τόπο διαμονής, ούτε από το δικαίωμα του ενάγειν και ενάγεσθαι, ούτε από τον τόπο διαμονής. Την ειδοποιό διαφορά του πολίτη, καθιστά η «συμμετοχή του στη δικαστική και βουλευτική αρχή».[34]
Αναμφίβολα στην παραπάνω λειτουργία, δύναται να δοθούν διαφορετικές ερμηνείες, ανάλογα με τη μορφή του πολιτεύματος. Ωστόσο, η άποψη του Αριστοτέλη, αρμόζει περισσότερο σε δημοκρατικά πολιτεύματα και ειδικότερα στον τύπο της συμμετοχικής αθηναϊκής δημοκρατίας. Σ’ αυτήν τα καθήκοντα και τα δικαιώματα του πολίτη δεν περιορίζονταν στο εκλέγειν, αλλά και στην ανάληψη κυβερνητικών καθηκόντων, όπως και στη θέσπιση νομοθετημάτων.[35]. Βέβαια, αυτές οι διευρυμένες αρμοδιότητες, οδηγούν τελικά τον Αριστοτέλη στο να περιορίσει τους πολίτες σε μια μικρή μειοψηφία, συγκριτικά με το σύνολο του πληθυσμού της πόλης.[36]. Όπως γίνεται αντιληπτό, προϋπόθεση για να έχει κάποιος τον ρόλο του πολίτη, έγκειται στην ικανότητά του να φέρει εις πέρας συγκεκριμένες αρμοδιότητες, όπως προκύπτουν από τη λειτουργία του κράτους.[37]
Αντίστοιχα, το κράτος μπορεί να εκληφθεί ως μόρφωμα που απαρτίζεται από το σύνολο των πολιτών, με σκοπό την ικανοποίηση του ανθρώπινου βίου. Το θεμελιώδες χαρακτηριστικό του γνώρισμα προκύπτει από το είδος του πολιτεύματος, ενώ ανεξάρτητα των διαφορετικών αρμοδιοτήτων ανάμεσα στους πολίτες, κοινός στόχος ανάγεται η ασφάλειά του.[38]
Τέλος, ο Αριστοτέλης προβαίνει σε μια διάκριση μεταξύ ορθών πολιτευμάτων, δηλαδή αυτών που προασπίζουν τα συμφέροντα των πολιτών, και παρεκβατικών, στα οποία η εξουσία αποσκοπεί στο όφελος των κυβερνώντων. Στα ορθά συμπεριλαμβάνει: τη βασιλεία, την αριστοκρατία και την πολιτεία και στα παρεκβατικά: την τυραννία, την ολιγαρχία και την δημοκρατία.[39]
Σίγουρα οι απόψεις του Αριστοτέλη περί ιδιότητας του πολίτη γεννά ιδιαίτερους προβληματισμούς, ειδικά στις μέρες μας που διαφαίνεται μια απαξίωση της έννοιας της πολιτικής γενικότερα. Βέβαια, πέρα των όποιων πολιτισμικών, ηθικών, αξιακών και άλλων διαφορών μεταξύ της εποχής του Αριστοτέλη και της σημερινής, οφείλουμε να έχουμε κατά πως ο φιλόσοφος είχε κατά νου κι ένα συμμετοχικό τύπο πολιτεύματος. Μπορεί σε συμφωνία με τον Πλάτωνα να ταύτιζε τη δημοκρατία μάλλον με την οχλοκρατία και την ασυδοσία, παρά με την ελευθερία (έλευσις ορίων), ωστόσο, δεν έπαυε να θεωρεί απαραίτητη τη συμμετοχή του πολίτη στα κοινά, για την εύρυθμη λειτουργία του πολιτεύματος. Αυτό είναι ίσως και το πιο επίκαιρο μήνυμα για την εποχή μας.
Περνώντας σε μια σύντομη εξέταση της στωικής ηθικής, ο ευδαιμονικός βίος μοιάζει κι εδώ κύριος στόχος, που μπορεί να επιτευχθεί μόνο σε συνάρτηση με τη γνώση της λογικής και της φυσικής.[40] Θεμέλιο της ευδαιμονικής ζωής, αποτελεί η αρετή, η οποία οφείλει να βρίσκεται σε συναρμογή τόσο με την ανθρώπινη, όσο και με τη συμπαντική φύση, ενώ συνάμα αποτελεί αυτοτελές αγαθό.[41] Τέλος, τόσο η αρετή, όσο και η ευδαιμονία κατακτώνται μέσω των αισθήσεων.[42]
Γενικότερα, η στωική φιλοσοφία κατατάσσεται χρονολογικά σε τρεις ξεχωριστές περιόδους: α) την αρχαία Στοά, β) την μέση Στοά και γ) την Νέα Στοά της ρωμαϊκής περιόδου.[43] Με την πολιτική ασχολήθηκε κυρίως η νέα Στοά, προωθώντας την εξουσία του λόγου και προκαλώντας το μένος της αυτοκρατορικής εξουσίας για την συμπόρευσή της με την δημοκρατική αντιπολίτευση.[44]
Ζήνων ο Στωικός
Ωστόσο, ενασχόληση με πολιτικά ζητήματα έχουμε ήδη από την αρχαία Στοά, με τον Ζήνωνα να συγγράφει τη δική του Πολιτεία, όπου σε αντιδιαστολή με τις απόψεις του Πλάτωνα, απαρτίζεται μόνο από σοφούς. Η πολιτεία ορίζεται έτσι, ως παγκόσμια κοινότητα σοφών, που εδράζεται πάνω στον κοινό φυσικό νόμο.[45]]
Αξίζει να σημειώσουμε πως ο Πλούταρχος προβάλλει την πραγμάτωση των στωικών αντιλήψεων περί παγκόσμιας πολιτείας στο μεταγενέστερο εγχείρημα του Μεγάλου Αλεξάνδρου.[46] Εδώ ίσως πρέπει να θυμίσουμε πως κατά τη διάρκεια της μακεδονικής κυριαρχίας, συντελέστηκε η μετάβαση από την πόλη – κράτος στην πόλη- πρωτεύουσα, και το πέρασμα αρχικά σε ομοσπονδία και στη συνέχεια σε αυτοκρατορία.[47]
ΧΡΥΣΙΠΠΟΣ
Εξάλλου, για τον στωικό Χρύσιππο, εμπνευσμένο από το Ζήνωνα, ο κόσμος στο σύνολό του αποτελεί μια πόλη, όπου οι σοφοί εν όλω, είναι μεταξύ τους συμπολίτες.[48] Για τον ίδιον, οι υπάρχουσες πόλεις φέρουν τον τίτλο τους μόνο θεωρητικά, εφόσον σ’ αυτές διακρίνει ηθικό έλλειμμα, δίχως όμως να εξοβελίζει καθολικά το ρόλο της πολιτικής από τη ζωή των ανθρώπων.[49]
Γενικότερα, για τους Στωικούς, η κοινότητα των ανθρώπων είναι ενιαία, με βαρύνουσας σημασίας το ρόλο που διαδραματίζει η λογική.[50] Ενδεικτικό είναι πως για τον Επίκτητο, απ’ όλα τα έμβια σημαντικότερα είναι όσα έχουν λογική, καθώς λόγω αυτής, μπορούν κατ’ αποκλειστικότητα, να επικοινωνούν με το Θεό και να διεκδικήσουν την ιδιότητα του Πολίτη του Κόσμου και του γιού του Θεού.[51] Επίσης, η αξία της ανθρώπινης ύπαρξης είναι ανεξάρτητη έθνους, φυλής, τάξης και φύλου,[52] ενώ σε αντίθεση με τις πεποιθήσεις του Αριστοτέλη, ακόμα και οι δούλοι μπορούν να κατακτήσουν την αρετή.[53]
Επισκοπώντας τις αντιλήψεις των Στωικών, παρατηρούμε πως κάποιες από τις ηθικές αρχές τους μοιάζουν όχι απλά σύγχρονες, αλλά και αιτούμενο για την εποχή μας. Σε αντίθεση με τη σημερινή έννοια της παγκοσμιοποίησης, η οποία έχει κατά κύριο λόγο οικονομική βάση και αποσκοπεί στην απελευθέρωση των αγορών, των κεφαλαίων και άλλων οικονομικών παραμέτρων, οι αντιλήψεις των στωικών περί παγκόσμιας πολιτείας έχει ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα. Σε μια περίοδο που ανισότητες κοινωνικές, εθνικές, οικονομικές κ.α., αυξάνονται στο βωμό των αξιών της αγοράς, κάποιες αντιλήψεις διατυπωμένες πριν από μερικές χιλιάδες χρόνια μπορούν να μας διδάξουν τόσο για το παρόν, όσο και για το μέλλον.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Annas J., Εισαγωγή στην Πολιτεία του Πλάτωνα, μτφρ. Χρ. Γραμμένου, Εκδ. Καλέντης, Αθήνα 2006
2. Coleman J., Ιστορία της πολιτικής σκέψης. Από την αρχαία Ελλάδα μέχρι τους Πρώτους Χριστιανικούς Χρόνους, μτφρ. Γ. Χρηστίδης, Εκδ. Κριτική Επιστημονική Βιβλιοθήκη.
3. Ross W.D., Αριστοτέλης, μτφρ. Μ. Μήτσου, Εκδ. Εκδοτικό Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας, Αθήνα 2001
4. Sharples R., Στωικοί, Επικούρειοι και Σκεπτικοί, μτφρ. Μ λυμπουρλή- Γ. Αβραμίδης, Εκδ. ΘΥΡΑΘΕΝ.
5. Επίκτητος, Διατριβή Α’, σ. 149, Εκδ. ΖΗΤΡΟΣ
6. Λεοντίδου Λίλα, Αγεωγράφητος Χώρα, Εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2008
7. Μανιάτης Γ., Σύντομη εισαγωγή στην Αρχαία Ελληνική Φιλοσοφία, Εκδ. ΕΑΠ, Πάτρα 2008
8. Πελεγρίνης Θ., Οι πέντε Εποχές της Φιλοσοφίας, Εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2009
[25] Εδώ κρίνεται σκόπιμο να διασαφηνίσουμε, πως η έννοια της πόλης παρατίθεται από τον Αριστοτέλη με τη μορφή της Πόλης- κράτους (βλέπε Ross, s336), και όχι της Πόλης –πρωτεύουσας συγκεκριμένης εδαφικής επικράτειας, όπως μετατράπηκε επί μακεδονικήςκυριαρχίας.
[41] R. Sharples, Στωικοί, Επικούρειοι και Σκεπτικοί, σ. 170,171,173, μτφρ. Μ λυμπουρλή- Γ. Αβραμίδης, Εκδ. ΘΥΡΑΘΕΝ. Εφεξής θα χρησιμοποιούμε συντομογραφία αντί τίτλου.
[42] J. Coleman, Ιστορία της πολιτικής σκέψης. Από την αρχαία Ελλάδα μέχρι τους Πρώτους Χριστιανικούς Χρόνους, σ. 480, μτφρ. Γ. Χρηστίδης, Εκδ. Κριτική Επιστημονική Βιβλιοθήκη. Εφεξής θα χρησιμοποιούμε συντομογραφία αντί τίτλου.
Αντιμετώπισε συστηματικά και περιεκτικά όλα τα σημαντικά φιλοσοφικά ζητήματα της εποχής του. Από τις πάνω από 150 πραγματείες του σώζονται περίπου 30. Παρέδωσε ένα φιλοσοφικό σύστημα συγκλονιστικής δύναμης και εύρους.
ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ & ΓΝΩΣΙΟΛΟΓΙΑ
Τα αισθητά αντικείμενα έχουν αυτόνομη ύπαρξη, γιατί απ’ αυτά αποτελείται ο πραγματικός κόσμος. οι ιδιότητες εκπορεύονται από το ίδιο το αντικείμενο, ενώ αποκτούν το νόημά τους μόνο σε σχέση με το ίδιο. Συνεπώς, ενδεχόμενη ανεξάρτητη ύπαρξη των ιδιοτήτων θα έχανε το νόημά της. (69-70)
Τα αντικείμενα αποτελούν ένωση δύο διακριτών αλλά αδιαίρετων επιπέδων (κατηγοριών):
Μορφή: που φέρει τις ιδιότητες του αντικειμένου
Ύλη: αποτελεί το υλικό υπόβαθρο που κατέχει συγκεκριμένες ιδιότητες. (70)
Η διαδικασία απόκτησης της γνώσης ακολουθεί τρία στάδια:
1. Αφετηρία αποτελεί η Αισθητηριακή Εμπειρία
2. Προϊόν της επανάληψης της προηγούμενης είναι η Μνήμη
3. Τέλος, ακολουθεί η Ενορατική Σύλληψη των καθολικών χαρακτηριστικών των πραγμάτων
Η Γνώση ξεκινά από την εμπειρία
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ —-ΕΠΑΓΩΓΗ—-> ΝΟΜΟΣ ή ΘΕΩΡΙΑ —-ΠΑΡΑΓΩΓΗ—-> ΕΞΗΓΗΣΕΙΣ-ΑΠΟΔΕΙΞΕΙΣ
ΦΥΣΗ & ΜΕΤΑΒΟΛΗ
Αφετηρία αποτελεί η υπόθεση ότι η μεταβολή είναι πραγματική.
Η Μεταβολή λαμβάνει χώρα μόνο στο επίπεδο της Μορφής, ενώ η Ύλη παραμένει σταθερή.
Επιπλέον, η Μορφή μεταβάλλεται χάρη στην ύπαρξη του δίπολου: Μορφής προς Επίτευξη – Απουσίας Μορφής προς Επίτευξη.
Η μεταβολή έχει πάντα καθορισμένο τέλος.
Καθοριστική παράμετρος είναι πως η μεταβολή δεν λαμβάνει χώρα στον άξονα Μη Είναι – Είναι, αλλά στον άξονα Είναι δυνάμει – Είναι ενέργεια.
Έτσι απεμπλέκεται από την ένσταση του Παρμενίδη πως το τίποτα παράγει τίποτα, χάρη στην επινόηση μιας εναλλακτικής κατηγορίας.
Πηγή της Μεταβολής: Η Φύση του αντικειμένου.
Κάθε μεταβολή μπορεί να αναχθεί στη φύση του αντικειμένου.
Η φύση σύνθετων οργανισμών δεν προκύπτει από άθροιση ή μείξη των φύσεων των επιμέρους αντικειμένων αλλά έχει δική του ενική φύση ως ενοποιημένο όλο.
ΤΑ 4 ΑΙΤΙΑ ΜΕΤΑΒΟΛΗΣ:
1. ΕΙΔΙΚΟ: Η μορφή που προσλαμβάνει το αντικείμενο
2. ΥΛΙΚΟ: Η σταθερή ύλη στη μορφή της οποίας πραγματοποιείται η μεταβολή.
3. ΠΟΙΗΤΙΚΟ: Ο φορέας της δράσης που επιφέρει τη μεταβολή
4. ΤΕΛΙΚΟ: Ο σκοπός για τον οποίο πραγματοποιείται η μεταβολή
Ο σκοπός και η λειτουργία πολλών πραγμάτων είναι απαραίτητη για την κατανόησή τους.
Κατά συνέπεια το Τελικό Αίτιο έχει προτεραιότητα έναντι του Υλικού
Ο Κόσμος είναι εύτακτος, οργανωμένος, κόσμος σκοπιμότητας, τα αντικείμενα του οποίου συμπεριφέρνονται προβλέψιμα λόγω της Φύσης τους.
Η έμφαση στη λειτουργική εξήγηση, στην οποία οδηγεί η τελεολογία του Αριστοτέλη, απέκτησε θεμελιώδη χαρακτήρα για όλες τις επιστήμες και παραμένει ακόμα και σήμερα κυρίαρχος τρόπος εξήγησης στις βιολογικές επιστήμες.
ΚΟΣΜΟΛΟΓΙΑ
Αρχή: το σύμπαν είναι αιώνιο και συνεπώς δεν υπάρχει αφετηριακή στιγμή δημιουργίας του. [Συνεπής με την πεποίθηση ύπαρξης των μεταβολών στον άξονα Είναι δύναμη- Είναι Ενέργεια].
Το Σύμπαν χωρισμένο σε δύο περιοχές:
1. ΥΠΟΣΕΛΗΝΕΙΑ: Κάτω από την τροχιά της Σελήνης. Αποτελεί την κατώτερη περιοχή στην οποία λαμβάνουν χώρα τα φαινόμενα της γέννησης, της φθοράς και των μεταβολών.
2. ΥΠΕΡΣΕΛΗΝΕΙΑ: Πάνω από την τροχιά της Σελήνης. Αποτελεί την ανώτερη ουράνια περιοχή των αιώνια αμετάβλητων κύκλων. Η σύστασή τους αποτελείται από το αναλλοίωτο πέμπτο στοιχείο, τον Αιθέρα (πεμπτουσία). Ενώ δεν υπάρχει κενό (πλήρης αιθέρα).
Τα 4 θεμελιώδη στοιχεία της Υποσελήνειας περιοχής είναι: Γη, νερό, φωτιά, αέρας.
Αυτά μπορούν να αναχθούν σε αισθητές ιδιότητες. Αποφασιστικής σημασίας είναι τα ζεύγη: Θερμό-Ψυχρό & Υγρό-Ξηρό.
Οι διάφορες ουσίες που αποτελούν τον κόσμο τον γεμίζουν πλήρως, χωρίς να αφήνουν καθόλου κενό.
Επιπλέον 2 στοιχεία είναι βαριά (νερό, γη) και 2 ελαφρά (αέρας, φωτιά).
Τα βαριά κατευθύνονται προς το κέντρο του σύμπαντος και τα ελαφρά ανεβαίνουν προς την περιφέρεια (λόγω της φύσης τους).
ΕΠΙΓΕΙΑ & ΟΥΡΑΝΙΑ ΚΙΝΗΣΗ
2 βασικές αρχές:
1η η κίνηση δεν είναι ποτέ αυθόρμητη. Για κάθε κίνηση απαραίτητη προϋπόθεση η ύπαρξη του κινούντος
2η 2 είδη κίνησης: 1. Φυσική – 2. Εξαναγκασμένη ή Βίαιη
Στη Φυσική, η φύση του σώματος αποτελεί το Κινούν. (Στα ανάμεικτα η διεύθυνση καθορίζεται από την αναλογία των επιμέρους στοιχείων)
Στην εξαναγκασμένη, το ρόλο του κινούντος έχει η δύναμη που ασκείται. Όταν δε αυτή σταματά να επενεργεί, η
ΠΛΑΤΩΝΑΣ κ’ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ.
κίνηση συνεχίζεται γιατί το Μέσο παίρνει το ρόλο του κινούντος.
Κίνηση εξαρτάται από δύναμη & αντίσταση. [t = Δ/Α] (84)
Στην Υπερσελήνεια: Η τελειότερη μορφή κίνησης, δηλαδή η συνεχής, ομαλή, κυκλική, καθώς λόγω απουσίας αντίθετου του αιθέρα στοιχείου δεν επιδέχεται ποιοτική αλλαγή.
Οι Απλανείς αστέρες κινούνται ομαλά, σα να είναι στερεωμένοι σε ομαλά περιστρεφόμενη σφαίρα.
Οι 7 Πλανώμενοι ή Πλανήτες: εκτελούν πιο πολύπλοκη κίνηση που όμως είναι συμβατή με την ομαλή κυκλική κίνηση του ουρανού.
Αίτιο κίνησης στον Ουρανό: Η επιθυμία των ουράνιων σφαιρών να μιμηθούν την τελειότητα του Δημιουργού αποτελεί το Πρώτο Κινούν ως τελικό αίτιο.
ΠΗΓΗ
1. Lindberg D., Οι απαρχές της Δυτικής Επιστήμης, Εκδ. Ε.Μ.Π, μτφρ. Η. Μαρκολέφας, Αθήνα2 1997.
Κατά τους Μέσους Χρόνους δεν αναπτύχθηκε μια ουσιαστική σύνθεση ανάμεσα στην κυρίαρχη αριστοτελική κοσμολογία και τη χριστιανική πίστη….η κοσμολογία μας έδωσε τελικά τη μεσαιωνική εικόνα του κόσμου, ενώ η τεχνική αστρονομία της εποχής έδωσε μόνο μερικές συνοριακές συνθήκες των προβλημάτων.
Η αστρονομία, μια από τις επτά ελευθέριες τέχνες, κατείχε πάντα σημαντική θέση στο εκπαιδευτικό σύστημα, είτε στα μοναστικά σχολεία είτε στα πανεπιστήμια. Οι πρακτικές εφαρμογές (προσανατολισμός εκκλησιών, Μέκκα, ναυσιπλοΐα, ημερολόγιο) έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξή της.
ΜΕΚΚΑ
ΚΟΣΜΟΛΟΓΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ. Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ
Η μεσαιωνική κοσμολογία ασχολείται με ερωτήματα του τύπου: Έχει αρχή & τέλος το σύμπαν; Δημιουργήθηκε εκ του μηδενός; Είναι τέλειο; Υπάρχει τίποτα πέρα απ’ αυτό; Βρίσκεται σε συγκεκριμένη θέση; Υπάρχουν άλλοι κόσμοι; Πόσες είναι οι ουράνιες σφαίρες που φέρουν πλανήτες; Ποιος κινεί αυτές τις σφαίρες; Υπάρχει κόπωση σ’ αυτές τις κινήσεις; Σχηματίζουν οι σφαίρες ένα συνεχές ή είναι διακριτές; Είναι οι σφαίρες ρευστές ή σκληρές; …..Ποια είναι η σχέση της Γης με το σύμπαν; Ποιο το σχήμα της και η θέση της; Επιστημονικά ερωτήματα: Πως σχετίζεται η κοσμολογία του Αριστοτέλη με την αστρονομία του Πτολεμαίου;
Κατά τη χριστιανική παράδοση, κυρίαρχη είναι η αντίληψη αρχής του σύμπαντος, ενώ κατά την αρχαία ελληνική η ύλη δεν έχει αρχή.
Για τον Αριστοτέλη, τα σώματα κινούνται σύμφωνα με τη φύση τους και οι κινήσεις είναι πεπερασμένες. Συνεπώς, ένας κόσμος με διαφορετικού τύπου σώματα θα ήταν κόσμος μόνο κατ’ όνομα αφού η κινηματική συμπεριφορά των σωμάτων θα έρχονταν σε πλήρη αντίθεση με τις αντιλήψεις του για την κίνηση. (178)
Το ζήτημα της αιωνιότητας του κόσμου αποτέλεσε κεντρικό θέμα τον 13ο αι. στο Παρίσι. …Οι λόγιοι του 13ου & 14ου αι. προσπάθησαν να συμβιβάσουν δημιουργία & αιωνιότητα του κόσμου. Οι απόψεις που υποστηρίχτηκαν είναι οι εξής:
Ο κόσμος δημιουργήθηκε αλλά η ύλη είναι αιώνια (καταδικάστηκε).
Ο χρόνος αρχίζει όταν ο Θεός δημιούργησε την πρώτη κίνηση, συνεπώς η αιωνιότητα ταυτίζεται με την πλήρη διάρκεια του χρόνου.
Δεν μπορεί να αποδειχτεί η πρόταση περί αρχής του κόσμου. Ο Ακινάτης που την υιοθέτησε, υποστήριξε πως η θεϊκή παντοδυναμία, μπορεί να παράγει γεγονότα ταυτόχρονα, συνεπώς να δημιουργήσει κόσμο χωρίς χρονική αρχή, έναν αιώνια υπάρχοντα κόσμο.
Nicole Oresme
Τον 14ο αι. Μπουριντάν & Όρεμ θεωρούν ότι ο κόσμος δημιουργείται βάσει της πίστης, αλλά η λογική ανάλυση του υπερσελήνιου κόσμου οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο κόσμος δεν μπορεί να έχει δημιουργηθεί ή να καταστραφεί, με φυσικά μέσα, με τρόπο κατανοητό. Αλλά επειδή έχει δημιουργηθεί από τη θέληση του Θεού δεν μπορεί να είναι αιώνιος.
Η ΤΕΛΕΙΟΤΗΤΑ & Η ΠΟΛΛΑΠΛΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ. ΤΟ ΕΞΩΚΟΣΜΙΚΟ ΚΕΝΟ.
Ο κόσμος του Μεσαίωνα αποτελεί θεϊκό δημιούργημα, οπότε μπαίνει το ερώτημα αν είναι τέλειος. Η έννοια του κόσμου-σύμπαντος έχει 4 περιεχόμενα:
1. Το ευρύτερο περιέχει το σύνολο των υλικών & πνευματικών πραγμάτων, περιλαμβάνοντας τον Θεό και τις διάνοιες.
2. Υπάρχουν όλα τα προηγούμενα εκτός του Θεού.
3. Περιλαμβάνει υποσελήνιο κόσμο & ουράνια σώματα.
4. Μόνο ο υποσελήνιος κόσμος.
Για τον Αριστοτέλη η τελειότητα είναι 2 ειδών: Απόλυτη & Σχετική
Οι περισσότεροι μεσαιωνικοί λόγιοι δεν θεωρούσαν ότι ο κόσμος είναι τέλειος.
Μπουριντάν: Το ευρύτερο περιέχει το σύνολο των υλικών & πνευματικών πραγμάτων, περιλαμβάνοντας τον Θεό και τις διάνοιες
Jean Buridan
(θέση 1) δεν αποτελεί όλον. Αποτελεί ετερογενή συνάθροιση, η οποία περιλαμβάνει το Θεό ως απόλυτα τέλειο, συνεπώς η συνάθροιση δεν μπορεί να έχει τον ίδιο βαθμό τελειότητας. Επίσης, αν ο κόσμος περιλαμβάνει υποσελήνιο κόσμο & ουράνια σώματα (θέση 3), αποτελεί ετερογενές σύνολο που δεν είναι τέλειο, γιατί τέλειος είναι μόνο ο Θεός.
Οι μεσαιωνικοί δέχονταν κατά βάση μια σχετική τελειότητα του κόσμου (παρατηρούσαν ατέλειες στη φύση)….ρωτούσαν αν ο Θεός είναι σε θέση να τον βελτιώσει:
Πέτρος ο Λομβαρδός: Ο Θεός ως παντοδύναμος έκανε τα πράγματα τα κάλλιστα δυνατά, αλλά παράλληλα έχουν δυνατότητα βελτίωσης. Συνεπώς, ο Θεός μπορεί να τα βελτιώσει. Αυτή η τυπικά σχολαστική τοποθέτηση αποτέλεσε βάση των μεσαιωνικών αντιλήψεων περί τελειότητας.
Η τελειότητα του κόσμου στον χριστιανισμό ταυτίζεται με την αγαθότητα και κρίνεται και με βάση τη σχέση της με το Θεό: Ο κόσμος δεν μπορεί να βελτιωθεί με αύξηση τελειότητας του Θεού, γιατί Αυτός είναι ήδη τέλειος. Η τελειότητα αυξάνει με αύξηση του αριθμού των ειδών & ποιοτική βελτίωση, αλλά ποτέ δεν γίνεται κάτι απόλυτα τέλειο.
Μπουριντάν: Ο Θεός δεν κατασκευάζει άπειρο εν ενεργεία, συνεπώς απόλυτα τέλειο, γιατί αυτό θα περιόριζε τη δύναμή Του, αφού έπειτα δε θα μπορούσε να κατασκευάζει κάτι τελειότερο. Κατά τους σχολαστικούς, ο Θεός έφτιαξε τον κόσμο όσο τέλειο θεωρούσε ότι χρειάζετα
Τα προβλήματα τελειότητας του κόσμου οδηγούν ευθέως στο πρόβλημα πλήθους των κόσμων.:
Ο Αριστοτέλης αρνείται την πολλαπλότητα των κόσμων. (Αντίθεση με τη θεϊκή παντοδυναμία τον 13ο αι.).. Το κενό είναι αδύνατο για τον Αριστοτέλη και συνεπώς η πολλαπλότητα κόσμων
Για τους σχολιαστές: η θεϊκή παντοδυναμία μπορούσε να κατασκευάσει πολλούς κόσμους, αλλά η φύση ως αιτιακό δημιούργημα δεν είναι σε θέση να δεχτεί επιπλέον κόσμους.
Ο Όρεμ υπονομεύει την αριστοτελική φυσική διδασκαλία.. Ο Θεός μπορεί εκ του μηδενός να κατασκευάσει ένα νέο κόσμο.
Μπουριντάν: Αν ο Θεός ήθελε μπορούσε να κατασκευάσει κενό, αλλά δεν πρέπει να το υποθέσουμε, γιατί οφείλουμε να μην υποθέτουμε πράγματα που δεν είναι αντιληπτά από τις αισθήσεις, την εμπειρία, το φυσικό κόσμο & τη Βίβλο. Πάντως δέχεται την υπερφυσική δυνατότητα ύπαρξης εξωκοσμικού κενού.
Η ΑΦΘΑΡΣΙΑ ΤΟΥ ΣΥΜΠΑΝΤΟΣ & Η ΑΜΕΤΑΒΛΗΤΗ ΟΥΡΑΝΙΑ ΥΛΗ
Οι Έλληνες κληροδότησαν στους Μέσους Χρόνους 2 αντιτιθέμενες απόψεις για την οντολογική φύση του σύμπαντος:
ΠΛΑΤΩΝΑΣ κ’ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ.
Πλάτωνας στον Τιμαίο: η σωματικότητα του σύμπαντος πρέπει να αποδοθεί στην παρουσία του γήινου στοιχείου, η φωτιά κυριαρχεί στη σύστασή τους, ενώ τα’ άλλα 2 στοιχεία αναγκαστικά υπάρχουν, λόγω πλατωνικής αντίληψης που απαιτεί 2 οντολογικές μεσότητες, με τη μορφή γεωμετρικής αναλογίας.
Αριστοτέλης: Διάκριση ευθύγραμμης κίνησης με τα 4 υποσελήνεια στοιχεία & κυκλικής κίνησης ουράνιων σωμάτων και ύπαρξης του 5ου στοιχείου του Αιθέρα.
Κυριάρχησε η αριστοτέλεια άποψη κατά τους Μέσους Χρόνους , την οποία οι σχολαστικοί υπεράσπισαν τόσο θεωρητικά όσο και μέσω παρατηρήσεων. Η συσχέτιση των ουρανών με πνεύματα και η ασύγκριτη ανωτερότητά τους από τον υποσελήνιο κόσμο ήταν από τα θεμέλια της χριστιανικής μεσαιωνικής κοσμοαντίληψης.
Η θεωρητική ερμηνεία του αμετάβλητου των ουρανών περιλάμβανε το βασικό μηχανισμό γένεσης και φθοράς του Αριστοτέλη, σύμφωνα με το οποίο η μεταβολή σε υλικά σώματα προϋποθέτει την ύπαρξη σ’ αυτά μορφών ή ποιοτήτων οι οποίες είναι δυνάμει αντικαταστάσιμες από τις αντίθετές τους. Ο συγκεκριμένος μηχανισμός δεν ισχύει για τον αιθέρα , καθώς στον ουρανό δεν υπάρχουν αντίθετα στοιχεία.
Μπουριντάν: οι ουρανοί έχουν δυνητικά τις ποιότητες του θερμού και του ψυχρού, του υγρού και ξηρού, όχι όμως στην πραγματικότητα. Έτσι έχουμε αλλαγές στον υποσελήνιο χώρο κι όχι στον υπερσελήνιο. Ανάλογα στους ουρανούς δεν έχουμε την αριστοτέλεια απόλυτη ελαφρότητα και απόλυτη βαρύτητα, δεδομένου ότι αυτές εργαλειακά συσχετίζονται με τις τέσσερις θεμελιακές αριστοτελικές ποιότητες.
Όκκαμ: στο πλαίσιο του 14ου αι. σχολιάζει ότι οι ουρανοί είναι άφθαρτοι από οποιόνδηποτε παράγοντα, αλλά ο Θεός, ο οποίος δημιούργησε υπερφυσικά τον κόσμο, μπορεί επίσης υπερφυσικά να τον καταστρέψει.
Η εμφανής διαφορά ανάμεσα στα ορατά ουράνια σώματα και στα διαφανή μέρη των τροχιών τους δεν συμβιβάζονταν με τον ομοιογενή και ομοιόμορφο αιθέρα κι έπρεπε να έρθει ο 17ος αι. για να επιλυθεί το θέμα…Οι εμπειρικές παρατηρήσεις έπαιζαν επίσης σημαντικό ρόλο. Έτσι ο Μπουριντάν συμφωνεί με τον Αριστοτέλη ότι δεν παρατηρήθηκαν ποτέ αλλαγές στους ουρανούς….Η αφθαρσία των ουρανών αποτελούσε ισχυρό μεσαιωνικό δόγμα, που υπονομεύτηκε μόνο όταν ο Κοπέρνικος έβαλε τη φθαρτή Γη πάνω στους ουρανούς το 1543.
Διάφορες απόψεις της χρήσης του όρου «ύλη», υπήρχαν στο ερώτημα, από τι απαρτίζεται το αμετάβλητο σύμπαν;.
Μπουριντάν: Χαρακτηριστικό της ύλης είναι η μεταβλητότητά της, η οποία δεν παρατηρείται στους ουρανούς, συνεπώς είναι «απόλυτα μάταιο και χωρίς πειστικό λόγο να βάλουμε την ύλη στους ουρανούς» Ταυτόχρονα τα φαινόμενα σώζονται με την υπόθεση μιας απλής ουράνιας ουσίας η οποία, επειδή ακριβώς λειτουργεί ως φορέας εκτεταμένων μεγεθών, θα πρέπει να έχει ακριβώς την ιδιότητα της έκτασης.
Όκκαμ: Η μεταβλητότητα της ύλης είναι σχετική και εξαρτώμενη από την παντοδυναμία του Θεού.
ΟΙ ΟΥΡΑΝΙΕΣ ΤΡΟΧΙΕΣ, Η ΦΥΣΗ ΤΟΥΣ ΚΑΙ Η ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΚΙΝΗΣΗΣ ΤΩΝ ΠΛΑΝΗΤΩΝ
Πτολεμαίος σε Μεσαιωνικό φανταστικό πορτραίτο. .
ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ:
1. Ποιο κοσμολογικό σύστημα είναι σωστό, του Πτολεμαίου ή του Αριστοτέλη;
2. Οι τροχιές είναι ρευστές ή σκληρές;
3. Ποιος κινεί τους ουρανούς;
Ποιος κινεί τους ουρανούς;
Ο Αριστοτέλης εμφανίζει 2 αντιτιθέμενες απόψεις: Στην 1η υπάρχει η φυσική αέναη κυκλική κίνηση του αιθέρα που δεν «κουράζεται», καθώς δεν χρειάζεται καμιά βίαιη δύναμη που να τον κατέχει και να τον εμποδίζει να συμπεριφέρεται διαφορετικά από τη φύση του. Στη 2η αιτία των κινήσεων είναι το πρώτο ακίνητο κινούν, το οποίο παράγει κίνηση μέσω της αγάπης που του δείχνουν όλα τα άλλα κινητά σώματα.
Σχετικά με την κίνηση των πλανητών, διακρίνει 2 ειδών άυλες οντότητες που μπορούν να κινήσουν τις τροχιές τους: την ψυχή και τη διάνοια. Στο Μεσαίωνα η 2η ταυτίστηκε με τους αγγέλους. Οι 2 οντότητες αποτελούν τα εσωτερικά και εξωτερικά κινούντα του Αριστοτέλη.
Στον Μεσαίωνα οι άγγελοι μπορούσαν να κινήσουν μόνο συγκεκριμένο πλανήτη κι όχι ολόκληρο τον ουρανό, για να μη θιχτεί η θεϊκή παντοδυναμία. Παρέμενε ασαφές αν οι ίδιοι κινούνταν μαζί με τις τροχιές τους, ενώ κατείχαν μια υπερφυσική «κινητήρια δύναμη» (vitrus motiva). Η δράση των διανοιών συμφωνεί γενικά με την αριστοτελική «άκοπη κίνηση» και είναι δράση νοητικού κι όχι μηχανικού τύπου.
Οι ψυχές των τροχιών διαφέρουν από τις διάνοιες – αγγέλους, καθώς είναι ενσωματωμένες με τις τροχιές , ενώ οι διάνοιες είναι διακριτές. Οι ψυχές δρούσαν στις τροχιές ως μορφές, ενώ το υλικό της τροχιάς δρούσε ως σώμα.
Ήταν ζωντανές οι τροχιές;
Robert Kilwardby
(αρχές 13ου ): Φυσική ικανότητα αυτοκίνησης των τροχιών, που έχει δοθεί από το Θεό στους πλανήτες, ως έμφυτη αρχική τάση για κίνηση με συγκεκριμένο περιστροφικό τρόπο. Άρα ο Θεός δεν ήταν άμεσα υπεύθυνος για την κίνηση.
Μπουριντάν (14ος ): Θεωρία της ενώθησης (impetus) των ουράνιων κινήσεων. Ο Θεός εκτύπωσε ενωθήσεις στα ουράνια σώματα, οι οποίες τα κινούν χωρίς τη περαιτέρω θεϊκή παρέμβαση. Οι ενωθήσεις δεν μειώνονταν ή φθείρονταν, γιατί δεν υπήρχε η τάση των ουράνιων σωμάτων για άλλη κίνηση. Ούτε αντίσταση υπήρχε ικανή να φθείρει ή να καταπιέσει τις ενωθήσεις.
Σε αντιδιαστολή με την ουράνια, η γήινη ενώθηση είναι φθαρτή. Από τις υπάρχουσες αντιστάσεις. Έτσι ο Μπουριντάν διατηρεί τη βασική διχοτομία των 2 κόσμων του Αριστοτέλη.
13ο -14ο αι. δημοφιλέστερες οι θεωρίες «εσωτερικών κινητήρων»,ενώ αργότερα ενισχύθηκαν οι «εξωτερικοί κινητήρες», με τη μορφή των διανοιών ή των αγγέλων.
ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΙΝΗΣΗ ΤΗΣ ΓΗΣ
Επιστρέφοντας στις αντιλήψεις του Αριστοτέλη, ίσως φαντάζει παράδοξο πως παρά τη σημασία την οποία κατείχε η κίνηση στο σύστημά του, θεωρούσε πως η ίδια η Γη παραμένει ήρεμη στο κέντρο του σύμπαντος. Ωστόσο, η φιλοσοφία του Αριστοτέλη συνδυάζει μεταβολή και σταθερότητα και σε κάθε είδος μεταβολής υπάρχει πάντα ένας αμετάβλητος πυρήνας, είτε ως ύλη στα αισθητά αντικείμενα, είτε ως Πέμπτη ουσία στην υπερσελήνεια περιοχή. Πέρα από την προηγούμενη παρατήρηση όμως, γεννάται το ερώτημα αν ο Αριστοτέλης αντιμετωπίζει την αντικειμενική πραγματικότητα ως προϊόν αέναης μεταβολής και κίνησης ή παρά την προαναφερθείσα σημασία της τελευταίας, προσεγγίζει την πραγματικότητα υπό το πρίσμα μιας στατικής οπτικής. Γεγονός είναι πάντως πως οι απόψεις του αν και κυριάρχησαν αποτέλεσαν και πεδίο περαιτέρω διερεύνησης. Για παράδειγμα ο Oresme συλλαμβάνει τη σχετικότητα της έννοιας του κέντρου, ενώ ο Θωμάς ο Ακινάτης εστιάζει στη σχετικότητα ακόμα κι αυτής της ίδιας της κίνησης. Κατά τον Lindberg τις πιο ολοκληρωμένες τοποθετήσεις, δίχως βέβαια να αμφισβητηθεί το γεωκεντρικό σύμπαν, σχετικά με το ζήτημα της κίνησης της Γης έγιναν από τους Buridan και Oresme. Ο πρώτος, διατύπωσε το παράδειγμα της κάθετης ρίψης ενός βέλους και της πτώσης στο ίδιο σημείο για να υποστηρίξει την ακινησία, ενώ στο αντεπιχείρημα πως το βέλος επιστρέφει στο αρχικό σημείο διότι η Γη περιστρέφεται μαζί με τον αέρα, χρησιμοποίησε τη θεωρία του φερόμενου στο βέλος impetus για να το αντικρούσει, θεωρώντας πως το τελευταίο είναι ικανό να ξεπεράσει την ενδεχόμενη επίδραση του μεταφερόμενου αέρα. Ο δεύτερος, χρησιμοποιεί λογικά επιχειρήματα υπέρ της κίνησης, τα οποία τελικά αντικρούει με κάποιο βιβλικό χωρίο που υποδηλώνει την ακινησία της Γης και δεν επιδέχεται αμφισβήτησης. Με τον τρόπο αυτό επιχειρεί να καταδείξει την υπεροχή της πίστης σε ζητήματα που δεν συμβαδίζουν με τη λογική.
ΠΗΓΕΣ
1. Ασημακόπουλος Μ.- Τσιαντούλας Α., Οι Επιστήμες της φύσης και του ανθρώπου στην Ευρώπη τ.Α, Εκδ. Ε.Α.Π., Πάτρα 2001.
2. Crombie A.C., Από τον Αυγουστίνο στον Γαλιλαίο, τ. Α, Εκδ. Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, μτφρ. Θ Τσίρη- Ι. Αρζόγλου, Αθήνα 1994.
3. Lindberg D., Οι απαρχές της Δυτικής Επιστήμης, Εκδ. Ε.Μ.Π, μτφρ. Η. Μαρκολέφας, Αθήνα2 1997.
Η ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ, ΠΑΤΗΣΕ ΣΤΙΣ ΠΛΑΤΕΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ κ’ ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΣΤΗ ΣΚΕΨΗ ΠΛΑΤΩΝΑ κ’ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ
Μεταβολές που προέκυψαν κατά τον 12ο αι.: α) Προσπάθεια συμβιβασμού πλατωνικής κοσμολογίας με την έκθεση της Δημιουργίας β) Αντίληψη ότι ο Θεός περιόρισε την δράση Του στην αρχή της Δημιουργίας κι έπειτα τα φαινόμενα προέκυψαν βάσει φυσικών αιτίων.
Όπου υπήρχε διαφωνία μεταξύ Πλάτωνα & Αριστοτέλη, οι ιδέες του 2ου εκτόπισαν σταδιακά αυτές του 1ου. …Ωστόσο, συγκεκριμένα στοιχεία της αριστοτελικής κοσμολογίας έγιναν γρήγορα αντικείμενα κριτικής και συζητήσεων. Έτσι, απ’ την προσπάθεια των μεσαιωνικών σχολιαστών να εμπλουτίσουν την αριστοτελική κοσμολογία και να την εναρμονίσουν με τη βιβλική διδασκαλία, προέκυψαν διάφορες συμβολές.
Η ΟΥΡΑΝΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗ
Άπαντες θεωρούσαν πως απουσιάζουν παντελώςοι υλικές ουσίες εκτός κόσμου.
Ο Αριστοτέλης θεωρούσε αδύνατη την ύπαρξη τόπου, χώρου & κενού έξω απ’ τον κόσμο. Τη θεωρία του ενστερνίζονταν το Μεσαίωνα μέχρι την καταδίκη του 1277.
Από την καταδίκη προκύπτουν 2 άρθρα σχετικά με το ζήτημα:
1ονΟ Θεός έχει τη δύναμη δημιουργίας πολλών κόσμων.
2ονΟ Θεός μπορεί να προσδώσει ευθύγραμμη κίνηση στον εξώτατο κόσμο.
Έτσι, εξάγεται το συμπέρασμα πως η εν δυνάμει ύπαρξη ενός ακόμα κόσμου συνεπάγεται την ύπαρξη χώρου που θα τον υποδεχτεί. Επίσης, η ευθύγραμμη κίνηση μιας ουράνιας σφαίρας συνεπάγεται την ύπαρξη χώρου κίνησής της.
Thomas Bradwardine
Ωστόσο, ο Thomas Bradwardine κι ο Nicole Oresme προχώρησαν πέρα από την απλή δυνατότητα που πίστευαν οι υπόλοιποι, υιοθετώντας την άποψη ότι ο κενός χώρος έχει ήδη δημιουργηθεί. Μάλιστα ο Bradwardine συμπέρανε πως εφόσον ο Θεός είναι άπειρος άρα κι εξωκοσμικός κενός χώρος είναι άπειρος.
Οι συγκεκριμένες απόψεις υπήρξαν απόρροια χριστιανικής & στωικής επίδρασης.
1. ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΟΠΟΥ:
Κατά τον Αριστοτέλη ο τόπος καθορίζεται από τα σώματα που τον περιβάλλουν.
Όμως αν η σφαίρα των απλανών είναι η έσχατη δεν γίνεται να βρίσκεται σε τόπο, εφόσον δεν την περιβάλουν άλλα σώματα.
Οι μεσαιωνικοί προσανατολίστηκαν σε λύσεις ορισμού από το περιεχόμενό του.
2. ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΟΥΡΑΝΟΥ & ΣΤΕΡΕΩΜΑΤΟΣ:
Σύμφωνα με τη Γένεση, ο «ουρανός» δημιουργήθηκε την πρώτη μέρα και το «στερέωμα» την δεύτερη, άρα είναι διαφορετικά.
Ακόμα, το στερέωμα διαχωρίζεται από το «ύδωρ υποκάτω» που μπορεί να ερμηνευτεί ως ο υδάτινος κόσμος της επίγειας ζώνης και το «ύδωρ απάνω» που ενδεχόμενα αποτελεί μια ακόμα ουράνια σφαίρα.
Η προέκταση της συλλογιστικήςοδήγησε κάποιους σχολιαστές στο συμπέρασμα πως τους εφτά πλανητικές σφαίρες συμπληρώνουν άλλες τρεις:
Η 1η είναι η εξώτατη αόρατη ακίνητη κατοικία αγγέλων («έμπυρον»)
Η 2η ο διαφανής υδάτινος ή κρυστάλλινος ουρανός, αποτελείται από νερό στην υγρή του φάση ή ίσως σε στερεή κρυσταλλική μορφή. Ενδεχομένως τα νερό να έχει και μεταφορική σημασία.
Η 3η είναι το στερέωμα με τους απλανείς πλανήτες.
Nicole Oresme
ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΑΙΘΕΡΑ:
Ζήτημα απ’ όσους αποδέχονταν πως η φύση του αιθέρα είναι σύνθετη μορφής & ύλης, προέκυψε ανάμεσα σ’ αυτούς που θεωρούσαν πως η ουράνια ύλη μοιάζει με την επίγεια κι αυτούς που πίστευαν πως είναι τελείως διαφορετικές. Κοινό σημείο, αποτελούσε η πεποίθηση της χωρίς κενό επαφής και χωρίς τριβή περιστροφής.
«Οι πλανήτες αποτελούν μικρές σφαιρικές περιοχές μεγαλύτερης πυκνότητας ή φωτεινότητας μέσα στον διαφανή και φωτεινό αιθέρα».
ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ ΤΩΝ ΟΥΡΑΝΙΩΝ ΚΙΝΟΥΝΤΩΝ:
Κατά τον Αριστοτέλη τα ακίνητακινούντα είναι το αίτιο της ουράνιας κίνησης. Αποτελούν αντικείμενα της επιθυμίας των ουράνιων σφαιρών για μίμηση της τελειότητας των ακίνητων κινούντων (τελικό αίτιο).
Το ακίνητο κινούν της εξώτατης σφαίρας («Πρώτο κινούν») ταυτίστηκε με το χριστιανικό Θεό.
Ωστόσο, για να μη θεωρηθούν τα υπόλοιπα κινούντα θεότητες, υπέθεσαν πως είναι άγγελοι ή άλλου είδους χωριστές διάνοιες.
Robert Kilwardby
Άλλες θεωρήσεις ήταν του Robert Kilwardby που ερμήνευσε την κυκλική κίνηση ως προϊόν της ενεργούς φύσης ή έμφυτης τάσης των ουράνιων σφαιρών. Του Jean Buridan που θεώρησε την ουράνια κίνηση ως αποτέλεσμα ώθησης ή κινητήριας δύναμης, όπως αυτή του βέλους, που άσκησε ο Θεός κατά τη δημιουργία.
Η ΕΠΙΓΕΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗ
Η μεσαιωνική χαρτογράφηση απόκτησε μαθηματική διάσταση (στροφή στη νεότερη χαρτογραφία) με την εφεύρεση των λιμενοδεικτών ή πορτολάνων, οι οποίοι ενσωμάτωσαν τις πρακτικές γνώσεις των ναυτικών και στόχευαν στη διευκόλυνση των θαλάσσιων μετακινήσεων.
Κατά τον Αριστοτέλη η Γη είναι ακίνητη .
Όσοι διερεύνησαν παραπάνω το ζήτημα δεν αμφισβήτησαν το γεωκεντρικό σύστημα.
Buridan: Η πτώση του βέλους στο ίδιο σημείο μετά από κάθετη ρίψη αποδεικνύει πως η Γη είναι ακίνητη.
Oresme: Η παρατήρηση δεν μπορεί να απαντήσει πειστικά στο ερώτημα (παράδειγμα πλοίου & χεριού) .
Τα βιβλικά χωρία που μιλούν για σταθερότητα της Γης είναι λόγω παραχώρησης του βιβλικού κειμένου για χάρη εναρμόνισης με τον καθημερινό λόγο.
Αντίθετα αν κινείται η Γη κι όχι οι ουρανοί επιτυγχάνεται οικονομία.
Jean Buridan
Ωστόσο, τελικά συμφωνεί με τη Βίβλο κι αιτιολογεί την αρχική αμφισβήτηση σαν απόδειξη μειονεξίας της λογικής συγκριτικά με την πίστη, όσον αφορά την αλήθεια.
ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ & ΙΣΛΑΜΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑΣ
Αστρονομικά μοντέλα:
Ρεαλιστικό: Σκοπός είναι η αναπαράσταση της φυσικής πραγματικότητας, οπότε πρέπει να ανταποκρίνεται στα φυσικά κριτήρια του φυσικού φιλόσοφου ή επιστήμονα.
Ινστρουμενταλιστικο: Αστρονομικό μοντέλο αποτελεί εύχρηστο μύθευμα. Χρήσιμα μαθηματικά εργαλεία για την πρόβλεψη των πλανητικών κινήσεων, χωρίς βλέψεις φυσικής αλήθειας.
Η μεσαιωνική αστρονομία παρέμεινε κατά κύριο λόγο μαθηματική δραστηριότητα.
Το πιο εντυπωσιακό και χρήσιμο από μαθηματική άποψη αστρονομικό όργανο ήταν ο αστρολάβος, ο οποίος εφευρέθηκε κατά την ελληνιστική εποχή και τελειοποιήθηκε από τους Άραβες.
Η ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ ΣΤΗ ΔΥΣΗ
J. Regiomontanus
10Ο & 11Ο αι. Δυτική αστρονομική γνώση αλλάζει ριζικά, λόγω επαφής με το Ισλάμ….Ο αστρολάβος είναι υπεύθυνος για την αλλαγή προσανατολισμού της δυτικής αστρονομίας προς ποσοτικά αντί για ποιοτικά ζητήματα.
Η ιστορία της δυτικής αστρονομίας από την εποχή των μεταφράσεων των τελών του 12ου αι. αποτελεί ιστορία αυξανόμενης εμπέδωσης και διάδοσης της αστρονομικής γνώσης στα πανεπιστήμια. ….Στην πραγματικότητα παρά την σχετική έλλειψη αστρονόμων, η γνώση της μαθηματικής αστρονομίας μεταξύ των λίγων που την εξασκούσαν αυξάνονταν σταθερά σε ποιότητα και ποσότητα. Από αυτή τη μεσαιωνική
Νικόλαος Κοπέρνικος.
παράδοση αναδύθηκαν τον 15ο & 16ο αι. αστρονόμοι του επιπέδου J. Regiomontanu και του Ν. Κοπέρνικου.
Η ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑ
Διάσταση αστρολογίας:
Σύνολο πεποιθήσεων σχετικά με τις φυσικές επιδράσεις μέσα στον κόσμο.
Στο Μεσαίωνα υπήρξαν βάσιμοι λόγοι ώστε να πιστεύουν πως γη & ουρανός ήταν φυσικά συνδεδεμένοι.
Ο Αυγουστίνος επιτέθηκε στην αστρολογία καθώς ανησυχούσε για την τάση μοιρολατρίας και την αιτιοκρατία, που έθεταν σε κίνδυνο την ελευθερία της βούλησης. (
Η άνθιση της πλατωνικής φιλοσοφίας και η ανάκτηση ελληνικών και αραβικών αστρολογικών γραπτών τον 12ο αι. οδήγησαν στην αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος για την αστρολογία. .
Ο εξαριστοτελισμός της αστρολογίας επεκτάθηκε τον 12ο αι. και κατά τον 13οη πίστη στην αστρολογία ρίζωσε και μεταβλήθηκε σε συστατικό στοιχείο της μεσαιωνικής κοσμοθεώρησης. Επίσης συνδέθηκε με την ιατρική. Ως μέρος της φυσικής φιλοσοφίας συνέχιζε να ακμάζει ως τον 17ο αι. αλλά και μετά.
Η ΦΥΣΙΚΗ ΤΗΣ ΥΠΟΣΕΛΗΝΕΙΑΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ
Η μεσαιωνική φυσική συνιστά ένα εξαιρετικά συνεκτικό σύστημα, το οποίο επέδειξε ιδιαίτερη επιτυχία στην απάντηση ερωτημάτων που αντιμετώπιζε.
ΥΛΗ –ΜΟΡΦΗ & ΟΥΣΙΑ
Ελληνικό χειρόγραφο τον 14ον αι. με το σχόλιο του Σιμπλίκιου στο Περί ουρανού του Αριστοτέλη.
Οι θεμελιώδεις εξηγητικές αρχές της μεσαιωνικής φυσικής επιστήμης & φιλοσοφίας, από τον 12ο & 13ο αι. είναι αριστοτελικές.
Μορφή: ενεργητική αρχή, φορέας ιδιοτήτων κάθε πράγματος.
Ύλη: παθητικός δέκτης της μορφής. Αχώριστα δεμένη μαζί της.
Φυσικό Αντικείμενο: χαρακτηρίζεται από τη φύση του, η οποία προδιαθέτει για ορισμένα είδη συμπεριφοράς.
Τη φύση των πραγμάτων τη διακρίνουμε έπειτα από μακροχρόνια κι επίμονη παρατήρηση.
Η φύση κάθε πράγματος αποτελεί τον καθοριστικό παράγοντα κάθε φυσικής μεταβολής.
Κατά τους μεσαιωνικούς οπαδούς του Αριστοτέλη, υπάρχουν δύο είδη μορφής:
«Ουσιαστική μορφή»: Ουσιώδεις ιδιότητες. Περιέχει τα χαρακτηριστικά που ορίζουν κάποιο πράγμα και το κάνουν ότι είναι.
Η σύνθεση ουσιαστικής μορφής και πρώτης ύλης δημιουργεί τη συγκεκριμένη ατομική ουσία και της προσδίδει τις ιδιότητες που την κάνουν αυτό που είναι.
«Κατά συμβεβηκός μορφή»: Περιστασιακές ή τυχαίες ιδιότητες.
Κατά τον Αριστοτέλη τα αισθητά αντικείμενα του υποσελήνειου κόσμου είναι σύνθετα ή μείγματα που μπορούν να αναχθούν σε «στοιχεία».
Τα 4 βασικά στοιχεία (γη, νερό, φωτιά, αέρας) στη σύνθεσή τους σε διάφορες αναλογίες δημιουργούν τις συνηθισμένες ουσίες.
Παράλληλα, δεν είναι σταθερά & αμετάβλητα αλλά μεταστοιχειώνονται.
Κάθε στοιχείο σύνθετο μορφής & ύλης.
Η ύλη κάθε στοιχείου μπορεί να δεχτεί διαδοχικά ποικιλία μορφών και να μετασχηματιστεί σε άλλο στοιχείο.
Οι μορφές που προκαλούν το σχηματισμό των στοιχείων σχετίζονται με τις 4 πρωτογενείς ή στοιχειώδεις ιδιότητες ή ποιότητες: θερμό, ψυχρό, ξηρό, υγρό.
Η πρώτη ύλη έχει την ικανότητα να αποδέχεται όλες τις στοιχειώδεις ποιότητες.
Οι μετασχηματισμοί συμβαίνουν συνεχώς.
Η θεωρία μορφής & ύλης παρουσίασε ποικίλα προβλήματα στην εφαρμογή της στον πραγματικό κόσμο.
Η αδιαφοροποίητη ύλη που υποδέχεται τις μορφές μπορεί να εφαρμοστεί δίχως πρόβλημα στο σχηματισμό των στοιχείων. Εφόσον, η «πρώτη ύλη» δεν υπάρχει πραγματικά και είναι ακατάληπτη από τις αισθήσεις κι από το νου.
Όμως, οι κατά συμβεβηκός μορφές επιβάλλονται σε ύλη με ουσιαστική και ανεξάρτητη ύπαρξη.
Έτσι, αρχαίοι και μεσαιωνικοί οπαδοί του Αριστοτέλη, εκλέπτυναν τους ορισμούς του και αποσαφήνισαν τη διάκριση μεταξύ πρώτης ύλης των στοιχείων που δεν υφίσταται ως ουσία και δευτερογενούς ύλης που υφίσταται ως ουσία και τη συναντάμε στις κατά συμβεβηκός μεταβολές.
ΑΡΑΒΕΣ
ΑΒΕΡΡΟΗΣ.
Αβικένας & Αβερόης εξέλιξαν τη θεωρία ύλης και μορφής. Σύμφωνα μ’ αυτήν, ο σχηματισμός των στοιχείων δεν προκύπτει από άμεση επιβολή στοιχειωδών μορφών πάνω στην πρώτη ύλη, αλλά είναι αναγκαίο ένα ενδιάμεσο βήμα που καθιστά την πρώτη ύλη τρισδιάστατη.
Η «σωματοειδής μορφή» είναι αυτή που επιβάλλεται πρώτα στην ύλη για να προκύψουν τρισδιάστατα σώματα.
Το τρισδιάστατο σώμα διαμορφώνεται από τις στοιχειώδεις μορφές και προκύπτουν τα στοιχεία.
Η ιδέα μεταδόθηκε στη Δύση ασκώντας επίδραση και δημιουργώντας διαμάχες.
Κατά τον Robert Grosseteste τη σωματοειδή μορφή αποτελεί το φως.
Η ισορροπία μορφής και ύλης του Αριστοτέλη κατέστη επισφαλής.
Στην νεοπλατωνική παράδοση υποβιβάζονταν η ύλη και η μορφή αποκτούσε θέση σχετικής αυτονομίας.
Αντίθετα, ο Αβικεβρών θεώρησε την ύλη σημαντικότερη. Στην προέκταση των ιδεών του ορισμένοι Δυτικοί λόγιοι (ιδιαίτερα Φραγκισκανοί), υποστήριξαν πως ο Θεός μπορεί να δημιουργήσει ύλη δίχως μορφή.
ΕΝΩΣΕΙΣ & ΜΕΙΓΜΑΤΑ
Ο Αριστοτέλης διέκρινε μεταξύ μηχανικής ανάμειξης («σύνθεσις»), στην οποία τα σωματίδια 2 ουσιών συνυπάρχουν χωρίς απώλεια της ταυτότητάς τους, και αληθινής ανάμειξης («κράσις»), στην οποία τα συστατικά δημιουργούν μια ομογενή ουσία όπου οι αρχικές φύσεις των συστατικών εξαφανίζονται.
Όλοι συμφωνούσαν ότι οι ουσιαστικές μορφές των συστατικών στοιχείων αντικαθίστανται από μια νέα ουσιαστική μορφή που ανήκει στο μείγμα…. Για τον τρόπο που συμβαίνει, συνήθης ήταν η επίκληση ανώτερων δυνάμεων.
Αβικέννας: Οι μορφές των στοιχείων επιβιώνουν αλώβητες, αλλά οι ιδιότητες εξασθενούν.
ΑΒΙΚΕΝΝΑΣ.
Αβερρόης: ιδιότητες & μορφές εξασθενούν αλλά συνεχίζουν να υπάρχουν μέσα στο μείγμα.
Η ΑΛΧΗΜΕΙΑ
Ήταν στενά συνδεδεμένη με τις μεσαιωνικές θεωρίες περί σωματοειδούς ουσίας και μείξης.
Αποτελούσε: α) εμπειρική τέχνη που στόχευε στη μεταστοιχείωση ευτελών μετάλλων σε χρυσό β) επιστήμη που καθοδηγούσε και εξηγούσε αυτήν την προσπάθεια.
ΜΕΤΑΒΟΛΗ & ΚΙΝΗΣΗ
Η αριστοτελική θεώρηση φαντάζει στατική εάν εστιάσουμε μόνο στη μεταβολή που σχετίζεται με την αλλαγή τόπου ή τοπική κίνηση. Αντίθετα, αν παρατηρήσουμε τη φύση του αντικειμένου και τη διαρκή κατάσταση μεταβολής, αναδεικνύεται ο δυναμισμός της αριστοτελικής φιλοσοφίας.
Ουσιώδες χαρακτηριστικό της φύσης των φυσικών πραγμάτων είναι η διαρκής κατάσταση μεταβολής, καθώς βρίσκονται σε μεταβατική κατάσταση από τη δύναμη στην ενέργεια.
Κατά τον Αριστοτέλη & τους μεσαιωνικούς οπαδούς του υπάρχουν 4 είδη μεταβολών:
Γένεση & φθορά: όταν συγκεκριμένα ατομικά πράγματα (ουσίες), αρχίζουν και παύουν να υπάρχουν.
1. Formafluens (Ρέουσα μορφή): Η κίνηση δεν χωριστό ή διακριτό πράγμα από το κινούμενο σώμα. Η κίνηση είναι το κινούμενο σώμα στους διαδοχικούς τόπους που καταλαμβάνει.
Η κίνηση δεν αναφέρεται σε υπαρκτό πράγμα αλλά στη διαδικασία μέσω της οποίας το κινούμενο καταλαμβάνει διαδοχικούς τόπους.
2. Fluxusformae (μορφή ροής): Εκτός από το κινούμενο σώμα και τους τόπους που καταλαμβάνει διαδοχικά, υπάρχει κάποιο πράγμα που ενυπάρχει στο κινούμενο σώμα και μπορούμε να το ονομάσουμε κίνηση.
Γουλιέλμος του Ockham
Γουλιέλμος του Ockham (Formafluens): Ο όρος «κίνηση» είναι αφηρημένος και πλασματικός και δεν αντιστοιχεί σε υπάρχουσα οντότητα. Έτσι περνά σε εξέταση προτάσεων όπως: «Κάθε κίνηση προκαλείται από ένα κινούν» και την ισοδύναμη «Κάθε πράγμα που κινείται κινείται από ένα κινούν». Στη βάση της αρχής της οικονομίας – εφόσον και οι 2 προτάσεις έχουν το ίδιο νόημα από άποψη δυναμικής – ο κόσμος στον οποίο η κίνηση δεν είναι πραγματική οντότητα είναι οικονομικότερος, καθώς περιέχει λιγότερα πράγματα. Άρα πρέπει να τον θεωρούμε αληθινό κόσμο, εκτός αν υπάρχουν πειστικά επιχειρήματα για το αντίθετο.
JeeanBuridan (Fluxusformae): Με θεολογική αφετηρία υποστηρίζει πως ο Θεός, λόγω παντοδυναμίας, θα μπορούσε να επιβάλει στο σύμπαν συνολικά μια περιστροφική κίνηση. Εφόσον ο Θεός είναι ικανός να κάνει οτιδήποτε δεν οδηγεί σε λογική αντίφαση. Επιπλέον, βάσει των άρθρων της καταδίκης του 1277, ο Θεός μπορεί να επιβάλλει ευθύγραμμη κίνηση στο σ’ όλο το σύμπαν.
Ωστόσο, ο Αριστοτέλης ορίζει τον τόπο βάσει των σωμάτων που τον περιβάλλουν. Όμως, αφού κάθε περίβλημα του κόσμου μπορεί να θεωρηθεί μέρος του, συνεπώς ο κόσμος δεν περιβάλλεται από τίποτα, άρα δεν καταλαμβάνει τόπο. Αν όμως ο κόσμος δεν καταλαμβάνει τόπο, δεν μπορεί και να αλλάξει τόπο· οπότε δεν κινείται. Κάτι τέτοιο έρχεται σε αντίφαση με το αξίωμα της θεϊκής παντοδυναμίας. Κατά συνέπεια, πρέπεινα υιοθετηθεί ευρύτερη αντίληψη για την κίνηση.
Αν η κίνηση εκτός από το κινούμενο σώμα και τους διαδοχικούς τόπους περιλαμβάνει κι ένα πρόσθετο χαρακτηριστικό, όπως οι ιδιότητες ή οι ποιότητες, τότε ο κόσμος συνολικά μπορούσε να διαθέτει αυτό το χαρακτηριστικό, έστω και αν δεν καταλάμβανε τόπο. Έτσι, η δυσκολία ξεπερνάται τουλάχιστον εν μέρει.
Η θεωρία της κίνησης ως ποιότητα ή κάτι σαν ποιότητα διαδόθηκε κυρίως στους Φυσικούς φιλόσοφους στο Β’ μισό του 14ου αι.
Η ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΚΙΝΗΣΗΣ
Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΚΙΝΗΣΗΣ
Φυσική κίνηση: Η ταλάντευση του Αριστοτέλη σχετικά με το ζήτημα του κινούντος, δηλαδή η άποψη πως η φύση του σώματος δεν εξαντλεί το ζήτημα της κίνησης και απαιτείται ένα επιπλέον εξωτερικό κινούν, οδήγησε τους μεσαιωνικούς σχολιαστές σε περαιτέρω διερεύνηση.
Πρόβλημα κινούντος:
Αβικένας & Αβερόης: Η Μορφή είναι το κινούν και η Ύλη το κινούμενο.
Θωμάς ο Ακινάτης: Ύλη & Μορφή αχώριστες. Το κινούν είναι υπεύθυνο της αρχικής γένεσης ή σχηματισμού του σώματος μακριά απ’ τον φυσικό του τόπο· έπειτα το σώμα ακολουθεί τη φυσική ροή των πραγμάτων δίχως άλλο κινούν.
Εξαναγκασμένη κίνηση – περίπτωση βλήματος:
Φιλόπονος
Φιλόπονος (6ος αι): Το μέσο (αέρας) δημιουργεί αντίσταση και δε συμπεριφέρεται ως κινούν. Επιπλέον, φυσικές και μη κινήσεις απαιτούν εσωτερικά κινούντα. Στην περίπτωση του βλήματος, ο εκτοξευτής επιβάλλει «άυλη κινητήρια δύναμη» που ως εσωτερική είναι υπεύθυνη για την κίνηση.
Buridan: Η ορμή αποτελεί ποιότητα, της οποίας η φύση κινεί το σώμα. Επίσης, η ορμή έχει σταθερή φύση διακριτή από την τοπική κίνηση και ίσως ως ποιότητα να είναι προορισμένη από τη φύση να κινεί το σώμα (παράδειγμα μαγνήτη).
Η ορμή φθείρεται αν υπάρχει αντίσταση, αλλιώς διατηρεί την αρχική ισχύ της. Ποσοτικά η ισχύς της ορμής μπορεί να μετρηθεί από την ταχύτητα και την ποσότητα ύλης του σώματος.
Στην ουράνια κίνηση η ορμή επιβάλλεται τη στιγμή της Δημιουργίας και η έλλειψη αντίστασης εξηγεί την αέναη κίνηση.
Η επιτάχυνση του σώματος που πέφτει, εξηγείται γιατί το βάρος γεννά διαρκώς ορμή κι αυτή αυξάνει την ταχύτητα.
Υπήρξε η επικρατέστερη θεωρία μέχρι τον 17ο αι.
ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΔΥΝΑΜΙΚΗ
Προτάσεις Αριστοτέλη:
Μεγαλύτερο βάρος του σώματος συνεπάγεται μεγαλύτερη ταχύτητα πτώσης.
Μεγαλύτερη αντίσταση συνεπάγεται μικρότερη ταχύτητα.
Ίδια δύναμη συνεπάγεται αντίστροφη σχέση βάρους και ταχύτητας.
Κατά τον Φιλόπονο ο λόγος των βαρών δεν καθορίζει αποκλειστικά το λόγο των χρόνων, συνεπώς η θεωρία του Αριστοτέλη είναι λανθασμένη. Στο κενό τα βαρύτερα σώματα απλά θα κινηθούν ταχύτερα αλλά όχι με άπειρη ταχύτητα.
Όταν δε υπάρχει μέσον, η αντίστασή του μειώνει τη διαφορά ταχύτητας μεταξύ βαριών και ελαφρών σωμάτων.
Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΤΗΣ ΟΠΤΙΚΗΣ
ΤΟ ΠΕΔΙΟ ΤΗΣ ΟΠΤΙΚΗΣ
Η παρόμοια με τη σημερινή οπτική επιστήμη, κατά τον Μεσαίωνα ονομάζονταν προοπτική. Τα θέματα που πραγματεύονταν ήταν: η φύση και διάδοση του φωτός & του χρώματος, οι οφθαλμοί & όραση, οι ιδιότητες των καθρεφτών & των διαθλαστικών επιφανειών, και τα μετεωρολογικά φαινόμενα που σχετίζονται με το φως. Αντίθετα από τη σημερινή μαθηματικοποιημένη οπτική, η μεσαιωνική οπτική επιδίωκε μια ενοποιημένη προσέγγιση η οποία εσωμάτωνε τη μαθηματική, φυσική, βιολογική, ψυχολογική και επιστημολογική διάσταση της διαδικασίας της οπτικής αντίληψης.
Αυτή η ολιστική προσέγγιση έχει τις ρίζες της στην ελληνική Αρχαιότητα, κατά την οποία κοινός τόπος
Ευκλείδης
όλων των θεωριών της όρασης ήταν ότι απαιτείται κάποιας μορφής επαφή ανάμεσα στο ορατό αντικείμενο και το οπτικό όργανο, το μάτι, διότι μόνο έτσι μπορούσε κάτι να γίνει αντιληπτό. Συνεπώς, κύριο φιλοσοφικό & επιστημονικό πρόβλημα στην Αρχαιότητα ήταν η σύνδεση της αίσθησης με το αισθητό κατά τον αμεσότερο δυνατό τρόπο. Η επίλυση του προβλήματος προϋπόθετε όχι μόνο ένα ενιαίο τρόπο επαφής του οφθαλμού με το αντικείμενο αλλά και μια άμεση σύνδεση με την οπτική αντίληψη.
Οι λύσεις που δόθηκαν ταξινομούνται σε τρεις κατηγορίες:
Θεωρίες εισροής ή πρόσληψης.
Θεωρίες εκροής ή εκπήγασης.
Θεωρίες με έμφαση στο παρεμβαλλόμενο μέσο.
ΤΟ ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ ΤΗΣ ΟΠΤΙΚΗΣ
Ατομιστές (εισροής): Υπεύθυνη για την αποκατάσταση της επαφής με το μάτι θεωρούνταν μια υλική απορροή από το αντικείμενο. Είδωλα(ή «μεμβράνες ατόμων») του αντικειμένου εισέρχονταν στο μάτι και έθεταν σε κίνηση τη διαδικασία της αντίληψης και της σκέψης.
Πλατωνική θεώρηση (εκροής ή εκπήγασης): η όραση οφείλεται σε μια υλική «οπτική φωτιά» η οποία εκρέει από το μάτι και, ως ενιαίο ομογενές σώμα, επεκτείνεται μέχρι το ορατό αντικείμενο. Η υλική εκπήγαση από το μάτι αποτελεί το όργανο της όρασης, με το οποίο ερευνά το χώρο (παρομοίωση εκροής με το μπαστούνι ενός τυφλού).
Ευκλείδης (εκροής ή εκπήγασης): Στο έργο του Οπτικά η θεωρία εκροής βρίσκει γεωμετρική έκφραση. Η εκροή διαδίδεται ευθύγραμμα και παίρνει τη μορφή ενός γεωμετρικού κώνου που εκπηγάζει από το κέντρο του οφθαλμού. Στην μαθηματικοποιημένη πραγμάτευση του Ευκλείδη για την όραση, αποκλείονται σχεδόν όλες οι όψεις της όρασης που δεν ανάγονται στη γεωμετρία
Πτολεμαίος σε Μεσαιωνικό φανταστικό πορτραίτο. .
Πτολεμαίος (εκροής ή εκπήγασης): Διάδοχος του Ευκλείδη που στην παράδοση της γεωμετρικής οπτικής, αλλά στη δική του ανάλυση συμπεριλαμβάνει στοιχεία φυσιολογίας & ψυχολογίας της όρασης και αναπτύσσει μια θεωρία διοπτρικής όρασης στην οποία λάμβανε υπόψη στοιχεία ανατομίας του οφθαλμού.
Αριστοτέλης (εισροής): Συναντάμε προσεκτική & συστηματική θεώρηση της όρασης. Δέχεται την ανάγκη ύπαρξης υλικού διαμέσου, που μεσολαβεί ανάμεσα στο ορατό αντικείμενο και την ανθρώπινη αντίληψη. Δεν δέχεται τη θεωρία απορροής ούτε από το μάτι, ούτε από το οπτικό αντικείμενο, γι’ αυτό δίνει έμφαση στην αναγκαιότητα και τη λειτουργία του παρεμβαλλόμενου μέσου. Διατυπώνει ορισμούς της διαφάνειας, του φωτός και του χρώματος. Το μάτι μετέχει στην ιδιότητα της διαφάνειας, συνεπώς επηρεάζεται από χρώμα & φως. Στις ψυχολογικές πραγματείες του, που αποτελούσαν αντικείμενο συστηματικής μελέτης τον Μεσαίωνα, περιγράφει τα στάδια διαδικασίας της αντίληψης: η οπτική αντίληψη αποτελεί μια ομογενή αλυσίδα αίτιων & αιτιατών, στην οποία οφθαλμοί & εξωτερικό μέσο αποτελούν κρίκους δια μέσου των οποίων οι κινήσεις (με την έννοια της μεταβολής) μεταφέρονται στην ανθρώπινη διάνοια.
Στωικοί (παρεμβαλλόμενο μέσο): Λύση στο πρόβλημα της οπτικής αντίληψης βασίστηκε στην έννοια του οπτικού πνεύματος, το οποίο εκρέει από το ηγεμονικόν, την έδρα τη συνείδησης, προς το μάτι και ενεργοποιεί τον αέρα έξω από το μάτι. Όταν ο ενεργοποιημένος αέρας φωτιστεί από τον ήλιο, αποκαθίσταται η επαφή με το οπτικό αντικείμενο.
Γαληνός (παρεμβαλλόμενο μέσο): Επεξεργάστηκε και διόρθωσε τη στωική φιλοσοφία, προσθέτοντας
Γαληνός και Ιπποκράτης, ιταλική τοιχογραφία
επίσης πολλές λεπτομέρειες από την ανατομία & φυσιολογία (το πνεύμα μεταφέρεται στους οφθαλμούς από το κοίλο οπτικό νεύρο και ότι η έδρα της όρασης εντοπίζεται στον κρυσταλλικό χυμό (το φακό) του ματιού, που είναι ευαίσθητος στο φως & χρώμα).
Πέρα από την ταξινόμηση των τριών αρχαίων θεωριών, μπορούμε να διακρίνουμε αυτές τις θεωρίες με βάση την προσέγγισή τους στο ζήτημα της όρασης. :
Θεωρία εκροής του Ευκλείδη, ήταν μαθηματικοποιημένη με σκοπό να παράσχει γεωμετρική εξήγηση της χωρικής μας αντίληψης.
Θεωρίες εισροής, είτε στην ατομιστική είτε στην αριστοτελική εκδοχή τους, αποσκοπούν σε μια αιτιακή φυσική εξήγηση της όρασης.
Θεωρία του παρεμβαλόμενου μέσου του Γαληνού, αφορούσε κυρίως την ανατομία του οφθαλμού και τη φυσιολογία της όρασης – αναπτύχθηκε από ένα γιατρό, για να καλύψει ιατρικά κριτήρια & ανάγκες.
ΑΡΑΒΙΚΕΣ ΟΠΤΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ
9Ο αι. στην αραβική επιστήμη δεσπόζει ο Αλ-Κιντί, του οποίου το έργο για την οπτική πρέπει να ιδωθεί υπό το βάθρο της φυσικής φιλοσοφίας του, όπως αυτή εκφράζεται στο έργο του Περί αστρικών ακτίνων. Πρωτεύον ζήτημα σ’ αυτό είναι η καθολική δραστηριότητα της φύσης, που ασκείται διαμέσου ακτινοβολίας των δυνάμεων ή των ισχύων. Καθετί στον κόσμο εκπέμπει ακτίνες, με το δικό του ιδιαίτερο τρόπο, προς κάθε κατεύθυνση κι αυτές γεμίζουν ολόκληρο τον κόσμο. Συνεπώς, η οπτική αποκτά ιδιαίτερη σημασία, καθώς ασχολείται με το σημαντικότερο φυσικό φαινόμενο: την ακτινοβολία της ισχύος.
Το έργο του Αλ-Κιντί αποτελεί μια κριτική στην οπτική θεωρία του Ευκλείδη. Δέχτηκε τη θεωρία του οπτικού κώνου που εκπηγάζει από το μάτι αλλά μόνο σαν γεωμετρική περιγραφή της χωρικής αντίληψης.. Φυσική υπόσταση δεν έχει ο κώνος αλλά οι οπτικές ακτίνες που τον αποτελούν, οι οποίες εκπέμπονται από το μάτι προς κάθε κατεύθυνση, σε αναλογία με το εξωτερικό φως. Ο Αλ-Κιντί διατύπωσε πρώτος την αρχή ότι οι φωτεινές ακτίνες εκπέμπονται προς κάθε κατεύθυνση από κάθε σημείο ενός φωτεινού σώματος.
Ο Αλχαζέν, ήταν ο πρώτος που χρησιμοποίησε αυτήν την αρχή, της ανάλυσης του οπτικού αντικειμένου σε σημειακές πηγές ακτινοβολίας, ως βάση για μια θεωρία εισροής, η οποία θα μπορούσε να εξηγήσει τις κατευθυντικές ιδιότητες και τη γεωμετρία της όρασης. Κατ’ αυτόν το φως και το χρώμα εκπέμπονται ακτινικά προς κάθε κατεύθυνση από κάθε σημείο ενός σώματος– κατόπιν τα διάφανα σώματα (αέρας ή ιστοί του ματιού) τα υποδέχονται και τα διαδίδουν. Συμπεραίνει, επίσης, ότι οι οπτικές ακτίνες δεν έχουν φυσική ύπαρξη αφού δεν εξυπηρετούν κανένα θεωρητικό σκοπό. Χρησιμοποιούνται απλώς από τους μαθηματικούς για να αναπαραστήσουν τις γεωμετρικές ιδιότητες της όρασης.
Σχετικά με την ανατομία του οφθαλμού προσπάθησε να επιβάλει ένα γεωμετρικό μοντέλο: όλα τα μέρη του ουρανού έχουν σφαιρικές επιφάνειες τα κέντρα των οποίων βρίσκονται στην ευθεία που συνδέει το κέντρο της κόρης με το κέντρο του οπτικού νεύρου, στο πίσω μέρος του ματιού. Τοποθετεί την έδρα της όρασης στον υαλοειδή χυμό (στο φακό), με το επιχείρημα ότι ο τραυματισμός επιφέρει τύφλωση. Συνεπώς, η οπτική αντίληψη ξεκινά με την πρόσληψη του φωτός και του χρώματος στο φακό. Η σύγχυση που προκαλείται από την πολλαπλότητα των ακτινών, οι οποίες προσπίπτουν σε κάθε σημείο του φακού από κάθε σημείο του ορατού αντικειμένου, και για να υπάρξει μονοσήμαντη αντιστοίχηση ανάμεσα σ’ αυτά τα σημεία, αξιώνει ότι μόνο η ακτίνα που προσπίπτει κάθετα στο φακό γίνεται αντιληπτή, ενώ οι υπόλοιπες ακτίνες εξασθενούν λόγω διάθλασης μέσα στο μάτι.
Μετά τις μελέτες του Αλχάζεν, οι θεωρίες της εισροής επικρατούν τόσο στον αραβικό κόσμο όσο και στη Δύση. Η προσφορά του Αλχάζεν δεν επιλύει απλά τη διαφορά υπέρ της μιας εκ των τριών θεωριών της όρασης. Ο συνθετικός τρόπος που πραγματεύτηκε την οπτική υπέρ μιας θεωρίας εισροής ήταν τέτοιος, που σάρωσε τις παραδοσιακές διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στις διαφορετικές θεωρίες της οπτικής. Το πρόβλημα της όρασηςαπαντάται με τρόπο γεωμετρικά συνεπή, αλλά ταυτόχρονα παρατίθενται φυσικά αίτια και λαμβάνονται υπόψη οι απαιτήσεις της ανατομίας & φυσιολογίας της όρασης.
Η ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΔΥΣΗΣ
Στην πρώιμη λατινική Δύση επικρατούσαν οι πλατωνικές θεωρίες εκροής για την όραση, λόγω μετάφρασης του Τιμαίου από τον Χαλκίδιο και υποστήριξης από τον Αυγουστίνο. Τον 12ο & 13ο αι. μεταφράστηκε το σύνολο σχεδόν του οπτικού έργου Ελλήνων & Αράβων, ενώ ο αριστοτελισμός είχε κι εδώ τον πρώτο λόγο. Ωστόσο, οι λόγιοι του 13ου αι. αντιμετώπισαν τον τεράστιο όγκο του υλικού με αποκλίνοντα ενδιαφέροντα κι απόψεις, το οποίο έπρεπε να ταξινομήσουν, να αφομοιώσουν και, κατά το δυνατό να συμφιλιώσουν.
Γκρόσσετεστ: από τους πρώτους λόγιους που ασχολήθηκαν με την οπτική στις αρχές του 13ου αι. Αν και υπήρχαν επιδράσεις από τις μεταφράσεις το έργο του πρέπει να εξεταστεί με βάση το υπόβαθρο της γενικότερης φιλοσοφίας του περί φωτός, στην οποία περιλαμβάνονται η επιστημολογία, η κοσμολογία, η αιτιολογία και η θεολογία του φωτός. Αυτό το πλήρες φιλοσοφικό σύστημα βασίζεται στο δόγμα του πολλαπλασιασμού των ειδών ή των προσίδιων δυνάμεων, το οποίο πρεσβεύει ότι κάθε φυσική δύναμη μεταδίδει τη ισχύ της προς τα γειτονικά σώματα και αυτή η μετάδοση ευθύνεται για ολόκληρη τη φυσική αιτιότητα. Για τον Γκρόσσετεστ η διάδοση του φωτός αποτελεί κορυφαίο παράδειγμα για τη μελέτη της φυσικής φιλοσοφίας.
Μπέϊκον: Θεωρεί την οπτική απαραίτητη για τη μελέτη της φυσικής φιλοσοφίας, και υιοθέτησε (το νεοπλατωνικό στις καταβολές του) δόγμα του πολλαπλασιασμού των ειδών. Η οπτική αποτελεί από τα κεντρικά στοιχεία για τη σύνθεση, μέσω της οποίας αποσκοπούσε στην ενοποίηση της ανθρώπινης γνώσης. Η θεωρία του αντλεί τα κύρια σημεία της από τον Αλχαζέν– χρησιμοποιεί βέβαια τον όρο είδηαντί του όρου ακτίνες, αλλά κρατάει το βασικό μοτίβο λειτουργίας και το γεωμετρικό-ανατομικό μοντέλο της όρασης. Για να συνδυάσει όλες τις διαφορετικές αντιλήψεις των προκατόχων του θεώρησε ότι είχαν κενά κι έπρεπε να συμπληρωθούν.
Κυριότερο σημείο τριβής που κληρονόμησε ήταν η κατεύθυνση της διάδοσης της ακτινοβολίας. Στη σύνθεσή του, συμφώνησε με Αριστοτέλη και Αλχαζέν κ.α ότι η όραση είναι κυρίως αποτέλεσμα εισερχόμενων ακτίνων. Αλλά αυτές δεν είναι αρκετές, είναι απαραίτητο να εκρέουν από το μάτι του παρατηρητή οπτικές ακτίνες ή είδη, ώστε να «εξευγενίζουν» το μέσο και να ενεργοποιούν τα είδη του ορατού αντικειμένου, καθιστώντας το ικανό να διεγείρει την όραση. Άλλος συμβιβασμός είναι ότι οι οπτικές ακτίνες υπάρχουν πραγματικά, όπως υποστήριζαν Ευκλείδης, Πτολεμαίος & Στωικοί, αλλά δεν κατείχαν καμία από τις ιδιότητες (π.χ. υλικότητα) που αρνούνταν Αριστοτέλης & Αλχαζέν.
Ο Μπέϊκον παρήγαγε – κατά τη γνώμη του – την τέλεια σύνθεση μεταξύ των σχολών για την οπτική. Το έργο του Προοπτικήευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για την καθιέρωση της προοπτικής στη Δύση…κατά τον 15ο & 16ο αι. η προοπτική αποτέλεσε αντικείμενο διαλέξεων στα πανεπιστήμια σε όλη την Ευρώπη – από αυτήν την
Kepler
παράδοση άντλησε προβλήματα, ορολογία και τρόπους αντιμετώπισης ο Kepler, στον οποίο χρωστάμε τη σύγχρονη θεωρία της όρασης, του ειδώλου του αμφιβληστροειδή, που σχηματίζεται με την αντιστροφή των φωτεινών ακτίνων στο φακό του ματιού.
ΠΗΓΕΣ
1. Ασημακόπουλος Μ.- Τσιαντούλας Α., Οι Επιστήμες της φύσης και του ανθρώπου στην Ευρώπη τ.Α, Εκδ. Ε.Α.Π., Πάτρα 2001.
2. Crombie A.C., Από τον Αυγουστίνο στον Γαλιλαίο, τ. Α, Εκδ. Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, μτφρ. Θ Τσίρη- Ι. Αρζόγλου, Αθήνα 1994.
3. Lindberg D., Οι απαρχές της Δυτικής Επιστήμης, Εκδ. Ε.Μ.Π, μτφρ. Η. Μαρκολέφας, Αθήνα2 1997.
Τα πανεπιστήμια του 13ου αιώνα έχουν νομικά τη μορφή της συντεχνίας και υποστηρίζονται από την παπική εξουσία, αλλά διαφέρουν ανάλογα με το κόστος των λογίων τους οι οποίοι έχουν παραδοσιακά προνόμια.
Η Σχολή των Τεχνών καταφέρνει να ξεχωρίσει και να επιβληθεί στο πανεπιστήμιο.
Οι σπουδές στηρίζονται στα κλασικά βιβλία και δεν είναι κατά βάση ούτε πειραματικές ούτε εμπειρικές.
Η μεθοδολογία της πανεπιστημιακής διδασκαλίας ήταν ο σχολαστικισμός με βάση τη γραμματική.
Μέθοδος απόδειξης ήταν η διαλεκτική, ένα σύνολο διαδικασιών μέσω των οποίων το αντικείμενο της γνώσης μετατρέπεται σε πρόβλημα και υπόκειται σε διάλογο αντιτιθέμενων πλευρών.
Οι φοιτητές κρατούν σημειώσεις, με βάση τις οποίες τυπώνονται οι δια-λέξεις των καθηγητών, ως πανεπιστημιακά βιβλία . μία από τις σημαντικότερες καινοτόμες λειτουργίες του πανεπιστημίου.
Η ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 1277
ΤΑ ΜΕΤΑ ΤΑ ΦΥΣΙΚΑ, ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΙΚΟΣ ΣΤΟΧΑΣΜΟΣ
Τα φυσικά και τα μεταφυσικά έργα του Αριστοτέλη και ο αραβικός σχολιασμός τους (προτάσεις σαφώς αντίθετες με το χριστιανικό δόγμα) προκάλεσαν την έντονη
αντίδραση των χριστιανών θεολόγων και επέφεραν τις αρχικές καταδίκες του 1270.
Οι πανεπιστημιακοί του Τμήματος των Τεχνών στο Παρίσι από το 1272 υποχρεώνονται να δίνουν όρκο ότι δεν θα διδάξουν οτιδήποτε φαίνεται να αγγίζει ταυτόχρονα φιλοσοφία και πίστη και το 1277 έχουμε τη γνωστή καταδίκη.
Η ΕΙΣΟΔΟΣ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΙΣΜΟΥ ΣΤΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑ
Σε αντίθεση με την πρακτική του 12ου αιώνα, όπου ο λόγιος δίδασκε ελεύθερα και ανάλογα με τη φήμη του τους σπουδαστές, ο 13ος αιώνας χαρακτηρίζεται από την είσοδο του αριστοτελισμού και την καθιέρωση των πανεπιστημίων, με συγκεκριμένο πρόγραμμα σπουδών.
Ο αριστοτελισμός υιοθετείται από τη χριστιανική Ευρώπη με τρεις τρόπους:
α) μέσω του έργου του Αγίου Θωμά, ως κορυφαία έκφραση της προσπάθειας
συγκερασμού λόγου και πίστης,
β) με το έργο του Σίζερ και άλλων, με τον οποίο ο Λόγος αναβαθμίζεται, σε βαθμό
που να προκαλέσει την κρίση του 1277,
γ) μέσω της αντιπαράθεσης του Αγίου Μποναβεντούρα με τον αριστοτελισμό, ο
οποίος εξέφρασε νεοαυγουστινιανές θέσεις.
ΜΠΟΝΑΒΕΝΤΟΥΡΑ (1221-1274)
Ο Μποναβεντούρα εισάγεται στο φραγκισκανικό τάγμα, σπουδάζει στη Ρώμη και στο Παρίσι και μαζί με τον Ακινάτη είναι οι κύριοι υποστηρικτές των εντολών των μοναστικών ταγμάτων. Ο Μποναβεντούρα δομεί, στηριζόμενος της βασικές ιδέες του Αυγουστίνου ένα συνεκτικό σύστημα απόψεων, κεντρικά σημεία του οποίου είναι: η δημιουργία εκ του μηδενός, ο παραδειγματισμός, η σχέση μίμησης όλων των όντων της τον Θεό και η Θεία Φώτιση.
Κατά τον Θωμά, η νόηση σχηματίζει ότι κατανοεί από αισθητηριακά δεδομένα, τα οποία της αντλούν τη δύναμή της από το Ένα.
ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ,
Ο Μποναβεντούρα επιχειρεί μια σύνθεση Λόγου και πίστης, με το Λόγο να υποτάσσεται.
ΣΙΖΕΡ
Ο Σίζερ σπούδασε στο πανεπιστήμιο του Παρισιού. Θεωρείται εκπρόσωπος του κοσμικού αριστοτελισμού και ταυτόχρονα πιστός χριστιανός δηλαδή οπαδός της διπλής αλήθειας. Ο Σίζερ έχει αποδεχθεί τις θέσεις του κοσμικού αριστοτελισμού, ότι η δημιουργία εκ του μηδενός είναι φιλοσοφικά αδιανόητη και ότι η ανθρώπινη θέληση είναι καθορισμένη. Ταυτόχρονα όμως δεχόταν ότι η ύπαρξη του Θεού μπορεί να αποδειχθεί με επιχειρήματα φυσικής. Τρεις είναι οι τρόποι παρουσίασης του προβληματισμού για την κυριολεκτική έννοια του όρου της διπλής αλήθειας (φιλοσοφικής και χριστιανικής διδασκαλίας) :
1) Μπορεί κανείς να δεχθεί ταυτόχρονα ότι οι δύο αλήθειες αντιφάσκουν, όπως π.χ.
για το θέμα της αιωνιότητας ή της δημιουργίας του κόσμου.
2) Οι λόγιοι αναφέρουν τις θεωρίες του Αριστοτέλη χωρίς να παίρνουν θέση (π.χ. ο
Θωμάς).
3) Η αντίφαση ερμηνεύεται λέγοντας ότι τα συμπεράσματα της φιλοσοφίας είναι
ανακάλυψη του ανθρώπινου νου, ενώ οι αλήθειες της πίστης Αποκαλυπτικές,
συνεπώς οι μόνες αποδεκτές τελικά.
ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ
Ο Θωμάς Ακινάτης ήταν φιλόσοφος και θεολόγος . η σύνδεση που επιχείρησε μεταξύ της αριστοτελικής επιστήμης και της χριστιανικής Αποκάλυψης είχε μεγάλη επίδραση σε ολόκληρη την Δυτική σκέψη.
Ο Θωμάς πίστευε ότι το θέμα της αιωνιότητας του κόσμου αφορά και τον ορθολογισμό αλλά και την αιτιακή σχέση του κόσμου με τον Δημιουργό.
Με τη διδασκαλία του οδήγησε τους θεολόγους στη μελέτη των έργων του Αριστοτέλη ώστε μέσα από την παρατήρηση και τον Λόγο να μάθουν να χρησιμοποιούν αυστηρές επιστημονικές μεθόδους για να εξηγήσουν τα μυστήρια της Αποκάλυψης όπου ο πιστός έχει πρόσβαση μόνο με τη βοήθεια της Θείας Φώτισης. Άρα, η Χάρηδεν καταστρέφει τη Φύση αλλά την τελειοποιεί.
Βασική θέση του Θωμισμού είναι η διάκριση μεταξύ ουσίας και ύπαρξης. Σε κάθε πεπερασμένο ον δίνεται η δυνατότητα να κινηθεί από την ύπαρξη και να δράσει, περιορίζοντας ταυτόχρονα την ύπαρξη. Ο Θεός είναι το μόνο αυθύπαρκτο Ον χωρίς διάκριση ανάμεσα στην ουσία και την ύπαρξή Του.
Η αγαθότητα του Θεού και των ανθρώπων, κατά τον Θωμά μπορεί να βεβαιωθεί με την αρχή της αναλογίας και να γίνει γνώσιμη στο επίπεδο της αναλογίας.
Ο ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΟΣ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΣΜΟΣ
Ολοκληρώνοντας την αναφορά στον 13ο αιώνα θα αναφερθούμε στην αγγλική παράδοση του «πατέρα» της πειραματικής μεθόδου, Ρόμπερτ Γκροσσετέστ και του εισηγητή του πρακτικού πνεύματος στην εφαρμοσμένη επιστήμηΡότζερ Μπέικον, δίνοντας έμφαση στη μαθηματικοποίηση της επιστήμης και στον πειραματισμό.
ΡΟΜΠΕΡΤ ΓΚΡΟΣΣΕΤΕΣΤ (1170-1253)
Ο Γκροσσετέστ ήταν επίσκοπος του Lincoln, της επισκοπής που έλεγχε το πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και ανήκε στο φραγκισκανό τάγμα. Γνώστης των ελληνικών, ήταν ο πρώτος Άγγλος που μελέτησε σε βάθος τον Αριστοτέλη και τους Έλληνες Πατέρες της Εκκλησίας.
Ανήκε στη νεοαυγουστίνεια παράδοση και η αρχή της Θείας Φώτισης εμφανιζόταν όχι μόνο ως αφηρημένη φιλοσοφία αλλά και στις μελέτες του για το φως.
Οι αντιλήψεις του Γκροσσετέστ για την επιστήμη, τον ρόλο της επαγωγής και του πειράματος σύμφωνα με τα Αναλυτικά Ύστερα του Αριστοτέλη επιδιώκουν όχι μόνο γνώση του γεγονότος, απόδειξη του ότι, αλλά βαθύτερη απόδειξη του διότι του γεγονότος. Αξιοποιώντας την ιεραρχία των επιστημών του Αριστοτέλη ο Γκροσσετέστ χώρισε τις επιστήμες σε κατώτερες που παρέχουν τα γεγονότα, και ανώτερες (τα μαθηματικά) που δίνουν εξηγήσεις, λόγους και ερμηνείες γι’ αυτά. Ο Γκροσσετέστ ήταν από τους πρώτους που διείδαν την αντίφαση στην αστρονομική περιγραφή βάσει των πτολεμαϊκών έκκεντρων και επίκυκλων που έσωζαν τα φαινόμενα χωρίς να μπορούν να εξηγήσουν τις αιτίες που προκαλούσαν τις ουράνιες κινήσεις.
Η μελέτη της εμπειρίας από τον Γκροσσετέστ γίνεται βάσει της αριστοτέλειας μεθόδουανάλυσης και σύνθεσης : από την εμπειρία στη θεωρία και αντίστροφα. Κλασικό παράδειγμα ενός ορισμού για τις αιτίες εμφάνισης των φαινομένων ήταν η μελέτη της κοινής φύσης των κερασφόρων ζώων και της αιτίας που γεννά τα κέρατα. Η αρχική έρευνα διαπίστωσε ότι η ύπαρξη κεράτων σχετιζόταν πάντα με την έλλειψη δοντιών στην άνω σιαγόνα και την ύπαρξη περισσότερων του ενός στομάχων στο ζώο.
Στη συνέχεια διαπίστωσε περιπτώσεις ζώων που ικανοποιούσαν αυτούς τους όρους για τα δόντια και τον αριθμό των στομάχων, αλλά δεν είχαν κέρατα και τελικά κατέληξε στον ορισμό : «να έχει κέρατα σημαίνει να μην έχει δόντια στην άνω σιαγόνα» στα ζώα στα οποία η φύση δεν δίνει άλλους τρόπους προστασίας (ονομαστικός ορισμός).
ΡΟΤΖΕΡ ΜΠΕΙΚΟΝ
Ο Ρότζερ Μπέικον σπούδασε και αργότερα δίδαξε θεολογία στο Παρίσι. Ο πάπας Κλημέντιος Δ΄ πίεσε τον Μπέικον να ολοκληρώσει το μεταρρυθμιστικό θεολογικό έργο του OpusMajus.
Ο Μπέικον αρχίζει τοOpusMajusμε μια αναφορά στα τέσσερα εμπόδια της κατανόησης της αλήθειας τα οποία είναι :
1) η υποταγή σε λανθασμένη αυθεντία,
ΡΟΤΖΕΡ ΜΠΕΙΚΟΝ
2) η δύναμη της συνήθειας,
3) η λαϊκή πρόληψη και, τέλος,
4) η επικάλυψη της άγνοιας με επίδειξη σοφίας.
Ο Μπέικον ήταν «επιστήμονας της πολυθρόνας (και όχι του εργαστηρίου) αλλά οι απόψεις του για τον πειραματισμό και τα μαθηματικά έχουν συμπληρωματικό χαρακτήρα : τα μαθηματικά «παρέχουν αλήθειες χωρίς σφάλμα» και η εμπειρία «βεβαιότητα χωρίς αμφιβολία».
Στο έργο του OpusMajusη εμπειρία είναι δύο ειδών : μία που προσλαμβάνεται μέσω των εξωτερικών αισθήσεων και μία που προκύπτει από εσωτερική φώτιση.
Ο Μπέικον υπογραμμίζει ότι ο πειραματιστής πρέπει: να έχει την ετοιμότητα να πιστέψει , να ακολουθήσει σε δεύτερη φάση η εμπειρία, ώστε στην Τρίτη να λειτουργήσει ο Λόγος (αιτία).
Ο Μπέικον επίσης τονίζει την χρηστική (ωφελιμιστική) αξία της επιστήμης.
Γνώριζε μαθηματικά, τα χρησιμοποιούσε, αλλά δεν ήταν λαμπρός μαθηματικός. Η κύρια συμβολή του έγκειται στις σκέψεις του για το ρόλο που αναγνώριζε ότι έπαιζαν στη γενική φιλοσοφία της επιστήμης.
Ο Μπέικον θεωρείται «προφήτης» του υποβρυχίου, του αυτοκινήτου και του αεροπλάνου και αναγνώριζε το γεγονός ότι ο χριστιανικός κόσμος ήταν ένα μικρό μέρος του κόσμου, ο οποίος απαρτιζόταν κυρίως από μη πιστούς.
Οι Γκροσσετέστ και Μπέικον θεωρούνται από τους ιδρυτές της νεότερης επιστήμης.
ΠΗΓΕΣ
Ασημακόπουλος Μ.- Τσιαντούλας Α., Οι Επιστήμες της φύσης και του ανθρώπου στην Ευρώπη τ.Α, Εκδ. Ε.Α.Π., Πάτρα 2001..
LindbergD., Οι απαρχές της Δυτικής Επιστήμης, Εκδ. Ε.Μ.Π, μτφρ. Η. Μαρκολέφας, Αθήνα2 1997.
Η ΑΝΑΚΤΗΣΗ & ΑΦΟΜΟΙΩΣΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ & ΙΣΛΑΜΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ.
Η ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ
Άγαλμα του Ρογήρου Βάκωνα στο μουσείο του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης.
11ο & 12ο αι. εκπαιδευτική αναβίωση, με κορύφωση λόγω πρόσληψης νέων πηγών. Ο χείμαρρος μεταφράσεων θέτει ως ζητούμενο την αντιμετώπιση του περιεχομένου των νέων κειμένων. Καθώς υπήρχαν κείμενα αμφιβόλου θεολογικής εγκυρότητας, ο τρόπος προσέγγισης του νέου υλικού και η επιδεξιότητα στο χειρισμό του συνέβαλε οριστικά στη διαμόρφωση της Δυτικής σκέψης.
Οι τεχνικές πραγματείες διαφόρων αντικειμένων ( μαθηματικά, αστρονομία, οπτική, στατική, μετεωρολογία & ιατρική) έγιναν δεκτές με ενθουσιασμό, καθώς ήταν ανώτερες από οτιδήποτε διαθέσιμο μέχρι τότε και δεν περιείχαν φιλοσοφικές ή θεολογικές εκπλήξεις.
Προβλήματα εμφανίστηκαν σε ζητήματα κοσμοθεωρητικά ή θεολογικά όπως η κοσμολογία, η φυσική, η μεταφυσική, η γνωσιολογία, η ψυχολογία, καθώς κεντρική θέση κατείχαν οι απόψεις του Αριστοτέλη και των σχολιαστών του. Η εξηγητική ισχύς του αριστοτελικού συστήματος ήταν μεγάλη και η φιλοσοφία του εισέβαλε σε κατειλημμένη περιοχή.
Ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΣΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΩΝ
Στο Παρίσι, ο Αριστοτέλης αντιμετώπισε προβλήματα από νωρίς. Το 1210 μια σύνοδος επισκόπων απαγόρεψε με διάταγμα τη φυσική φιλοσοφία του. Από τη δεκαετία του 1240 η φυσική φιλοσοφία του Αριστοτέλη αποτέλεσε αντικείμενο διαλέξεων στη σχολή των τεχνών, ενώ από τους πρώτους διδάξαντες υπήρξε ο Ρογήρος Βάκων.
ΣΗΜΕΙΑ ΤΡΙΒΗΣ
ΑΒΙΚΕΝΝΑΣ.
Οι κατηγορίες περί πανθεϊστικής διδασκαλίας του 1210, αντανακλούν σε μεγάλο βαθμό την νεοπλατωνική ανάγνωση τού Άραβα σχολιαστή Αβικέννα. Ο Αβερρόης έδωσε μια πιο πιστή εκδοχή της αριστοτέλειας φιλοσοφίας.
1ο Η αντίληψη του Αριστοτέλη πως το σύμπαν είναι αιώνιο, ήταν απαράδεκτο από χριστιανική σκοπιά.
2ο πρόβλημα, υπήρξε η αντίληψη της αιτιοκρατίας, καθώς το σύμπαν του Αριστοτέλη περιέχει αμετάβλητα αντικείμενα που αποτελούν υπόστρωμα αιτιακών ακολουθιών. Συνεπώς τα θαύματα δεν χωρούν στη σκέψη του Αριστοτέλη.
ΑΒΕΡΡΟΗΣ.
3ο Οι αστρολογικές θεωρίες που ήταν προσκολλημένες στην αριστοτέλεια φιλοσοφία απειλούσαν την ελευθερία της ανθρώπινης προαίρεσης.
4ο Η φύση της ψυχής, δεν μπορεί να έχει ανεξάρτητη υπόσταση, καθώς είναι μορφή του σώματος.
Η ψυχολογική θεωρία του «μονοψυχισμού» από τον Αβερρόη,αμφισβητεί επίσης την αθανασία της ψυχής σε ατομικό επίπεδο.
Η εισαγωγή της φιλοσοφικής αυστηρότητας στη θεολογική συζήτηση αντιμετωπίστηκε ως μεγάλο βήμα προόδου από του φιλελεύθερους και ως δείγμα απειθαρχίας από τους συντηρητικούς.
Στη λόγια διαμάχη, ενεπλάκησαν και τα επαιτικά τάγματα.
ΕΞΟΜΑΛΥΝΣΗ: Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΩΣ ΘΕΡΑΠΑΙΝΙΔΑ
ΒΟΗΘΙΟΣ
Η αριστοτέλεια φιλοσοφία αποδείχτηκε ιδιαίτερα ελκυστική για να απαγορευτεί μόνιμα, καθώς από την εποχή του Βοήθιου (6ο αι.) ήταν συνώνυμη της λογικής. Επίσης οι Δυτικοί λόγιοι είχαν στη διάθεσή τους μια ισχυρή μηχανή για την κατανόηση και ανάλυση του σύμπαντος. Εκτός της κοσμολογίας, υπήρξε συμβολή στην ψυχολογία (αισθητηριακή αντίληψη, μνήμη, φαντασία, νόηση), σε θεωρίες της κίνησης, της ύλης και των μετεωρολογικών φαινόμενων και τέλος σπουδαίο βιολογικό έργο (περιγραφικό & εξηγητικό).
Robert Grosseteste
Στο ζητούμενο, πώς να καταστεί ακίνδυνη η αριστοτέλεια φιλοσοφία, μια πρώτη προσπάθεια έγινε από τον
Robert Grosseteste στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Ωστόσο, οι πλατωνικές καταβολές του συγκεκριμένου δημιούργησαν προβλήματα στις προσπάθειες με τις βιβλικές αντιλήψεις.
Ο Ρογήρος Βάκων (1220-1292), επηρεάστηκε από τον προηγούμενο κι υπήρξε από του πρώτους που δίδαξε έργα του Αριστοτέλη. Συνάμα, προσπάθησε να πείσει την πνευματική ηγεσία για την χρησιμότητα της νέας φιλοσοφίας και να επαναδιατυπώσει την αυγιστίνεια θέση περί υπηρετικού ρόλου της επιστήμης. όσο για τα σημεία τριβής κατά τον Βάκων δεν ήταν πραγματικά προβλήματα, αλλά προκύπτουν από λανθασμένες μεταφράσεις ή από αδαείς ερμηνείες. Εφόσον η φιλοσοφία ήταν θεόσταλτη δεν μπορούσε να υπάρξει πραγματική σύγκρουση με την πίστη.
Ο Boenaventura, συνέβαλε στη διαμόρφωση της στάσης του τάγματος των Φραγκισκανών. Συμφώνησε με τον Βάκων για τη θέση του Αυγουστίνου. Όμως, απέρριψε κάθε ιδέα αιωνιότητας του κόσμου, υποστήριξε την αθανασία της ψυχής, αντιτάχθηκε σε κάθε μορφή αστρολογικής αιτιοκρατίας.
Αλβέρτος ο Μέγας
Αλβέρτος ο Μέγας, ο πρώτος που επεξεργάστηκε μια περιεκτική ερμηνεία της φιλοσοφίας του Αριστοτέλη. Γι’ αυτό θεωρείται ως ο ουσιαστικός ιδρυτής του χριστιανικού αριστοτελισμού. Συνέχισε να υποστηρίζει ορισμένες πλατωνικές θέσεις και ήταν πάντα έτοιμος να διορθώσει ή να απορρίψει αριστοτελικές θέσεις που θεωρούσε λανθασμένες. Σκοπός του ήταν να εκθέσει και να κάνει προσιτή την εξηγητική ισχύ της αριστοτέλειας φιλοσοφίας, καθώς την θεωρούσε αναγκαία προπαρασκευή για τις θεολογικές σπουδές. Επίσης προσπάθησε να συμπληρώσει τον Αριστοτέλη σε θέματα που είχε ασχοληθεί επιφανειακά ή και να τον διορθώσει. Υπήρξε ίσως ο καλύτερος βοτανολόγος του Μεσαίωνα.
Υποστήριξε το δόγμα της Δημιουργίας, θεωρώντας πως η φιλοσοφία δεν είναι ικανή να δώσει απαντήσεις στο συγκεκριμένο θέμα και καταλήγοντας πως η ιδέα του αιώνιου σύμπαντος ήταν φιλοσοφικά παράλογη. Η φιλοσοφία, κατ’ αυτόν όταν εξασκείται σωστά δεν καταλήγει σε αντίθετα συμπεράσματα από τη θεολογία. Όσο για την ψυχή, υιοθέτησε την αρχή της αθανασίας και δίχως να αποκηρύξει πλήρως τον Αριστοτέλη υποστήριξε πως επιτελεί λειτουργίες της μορφής. Προσπάθησε να διακρίνει τη φιλοσοφία από τη θεολογία σε μεθοδολογική βάση.
ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ,
Θωμάς Ακινάτης: πίστευε όπως ο προηγούμενος πως μπορούσε να λύσει το πρόβλημα στη σχέση πίστης & λόγου με τον καθορισμό ορθής σχέσης μεταξύ εθνικής παιδείας & χριστιανικής θεολογίας. Αριστοτέλεια φιλοσοφία & χριστιανική θεολογία αν και μεθοδολογικάδιακριτές αποτελούν συμβατούς δρόμους για την αλήθεια. Η 1η χρησιμοποιεί τις ανθρώπινες δυνάμεις της αίσθησης και της λογικής, ενώ η 2η της εξ αποκαλύψεως αλήθεια. Η θεολογία είναι ως προς τη φιλοσοφία ότι το πλήρες προς το ημιτελές, αλλά η δεύτερη μπορεί να προσφέρει πολύτιμες υπηρεσίες στην πρώτη. Κάθε μια έχει τη δική της σφαίρα αρμοδιοτήτων. Ενώ δεν μπορεί να υπάρξει αληθινή σύγκρουση μεταξύ τους. Αιωνιότητα & Δημιουργία δεν είναι έννοιες αντιφατικές μεταξύ τους. Η ψυχή αποτελεί μορφή ειδικού τύπου, ικανή να υπάρχει ανεξάρτητα από το σώμα και συνεπώς άφθαρτη. Ο Θωμάς αφενός εκχριστιάνισε τον Αριστοτέλη, αφετέρου εξαριστοτέλησε τον χριστιανισμό, αυτό μακροπρόθεσμα υιοθετήθηκε από την καθολική εκκλησία.
Ο ΑΚΡΑΙΟΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΙΣΜΟΣ & ΟΙ ΚΑΤΑΔΙΚΕΣ 1270 & 1277
Siger της Brabant: ενστερνίζονταν την αιωνιότητα του κόσμου κ’ υποστηρικτής της θεωρίας του μονοψυχισμού του Αβερρόη.
Ο πλέον γνωστός από τους ριζοσπάστες είναι ο Siger της Brabant, ο οποίος υπεράσπισε την αιωνιότητα του κόσμου και το μονοψυχισμό του Αβερρόη. Σκοπός του υπήρξε η εξάσκηση της φιλοσοφίας δίχως να λαμβάνει υπόψη τη θεολογική διδασκαλία. Υποστήριξε πως τα συμπεράσματά του δεν είναι εσφαλμένα αλλά δεν είναι κατά ανάγκη κι αληθινά, αποδεχόμενος τα άρθρα της πίστης.
Βοήθιος της Δακίας: Στο Περί της αιωνιότητας του κόσμου, διαχωρίζει αυστηρά φιλοσοφία από θεολογία, ως φιλόσοφος δέχεται τα περί αιωνιότητας και ως χριστιανός τα περί δημιουργίας.
Ο επίσκοπος του Παρισιού εξέδωσε 2 καταδίκες το 1270 & 1277. Η 1η καταδίκασε 13 φιλοσοφικές προτάσεις που δίδασκε ο Siger και η 2η 219 προτάσεις, μεταξύ των οποίων εξέχουσα θέση έχουν οι φυσιοκρατικές τάσεις της αριστοτέλειας παράδοσης. Σκοπός υπήρξε η υπεράσπιση της θεϊκής παντοδυναμίας σε ότι δεν ενέχει λογικές αντιφάσεις.
Οι καταδίκες αντιπροσωπεύουν νίκη της συντηρητικής θεολογίας, αλλά έθεσαν και νέα ερωτήματα. Η απεριόριστη δημιουργική δύναμη του Θεού, επέτρεπε όλων των ειδών τις εικασίες. Έτσι πολλοί λόγιοι κατέληξαν πως πρέπει να υπάρχει κενός χώρος ίσως και άπειρος κενός χώρος.
ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ & ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΜΕΤΑ ΤΟ 1277
Η νίκη των συντηρητικών υπήρξε προσωρινή και τοπική. Το 1325 ο επίσκοπος Παρισιού ανακάλεσε όλα τα άρθρα της καταδίκης που αφορούσαν τον Ακινάτη. Εν τω μεταξύ η αριστιοτελική φιλοσοφία σταθεροποίησε τη θέση της και έγινε απαραίτητο όργανο όσων εξασκούσαν ανώτερους κλάδους όπως η ιατρική, η νομική, η θεολογία. Η νεότερη πειραματική επιστήμη οφείλει κάτι στο δόγμα της θεολογικής παντοδυναμίας, αλλά η απλή αιτιακή σύνδεση είναι εξαιρετικά επισφαλής.
ΠΗΓΕΣ
Ασημακόπουλος Μ.- Τσιαντούλας Α., Οι Επιστήμες της φύσης και του ανθρώπου στην Ευρώπη τ.Α, Εκδ. Ε.Α.Π., Πάτρα 2001.
CrombieA.C., Από τον Αυγουστίνο στον Γαλιλαίο, τ. Α, Εκδ. Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, μτφρ. Θ Τσίρη- Ι. Αρζόγλου, Αθήνα 1994.
LindbergD., Οι απαρχές της Δυτικής Επιστήμης, Εκδ. Ε.Μ.Π, μτφρ. Η. Μαρκολέφας, Αθήνα2 1997.
Ιστορία-Τέχνες-Πολιτισμός 