ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ: ΜΠΑΡΟΥΧ ΣΠΙΝΟΖΑ: ΡΑΣΙΟΝΑΛΙΣΜΟΣ- ΓΝΩΣΙΟΘΕΩΡΙΑ κ ΗΘΙΚΗ/ Ο ΠΑΝΘΕΪΣΜΟΣ

ΜΠΑΡΟΥΧ ΣΠΙΝΟΖΑ: Ο ΡΑΣΙΟΝΑΛΙΣΜΟΣ-ΓΝΩΣΙΟΘΕΩΡΙΑ κ ΗΘΙΚΗ/ Ο ΠΑΝΘΕΪΣΜΟΣ

Αποτελεί μια από τις σημαντικότερες μορφές του ρασιοναλιστικού πνεύματος του 17^ου αι.

ΜΠΑΡΟΥΧ ΣΠΙΝΟΖΑ: από τις σημαντικότερες μορφές του ρασιοναλιστικού πνεύματος του 17ου αι.

Ο Σπινόζα αντιδρά στο καρτεσιανό δυϊσμό και θεωρεί το Εγώ λογικά προγενέστερο των εννοιών της ψυχής και του σώματος.

Για τον Σπινόζα το Εγώ παρομοιάζεται με ένα κάτοπτρο, όπου ψυχή και σώμα δεν συνδέονται αλλά βρίσκονται σε πλήρη αντιστοιχία όπως οι πλευρές του κατόπτρου.

Η ψυχή και το σώμα είναι ένα και το αυτό πράγμα ιδωμένα άλλοτε υπό το κατηγόρημα της Σκέψης κι άλλοτε υπό εκείνο της Έκτασης.

Στην πραγματικότητα, για τον Σπινόζα δεν υφίσταται ζήτημα αλληλεπίδρασης ψυχής και σώματος, καθώς ψυχή & σώμα, συνείδηση & χώρος δεν αποτελούν ουσίες ή υποστάσεις, αλλά κατηγορήματα ή ιδιότητες μιας και ενιαίας ουσίας.

Μοναδική Ουσία στο σύμπαν είναι ο Θεός που είναι ασύλληπτος σε εμάς. Εμείς ως πεπερασμένα όντα μπορούμε να γνωρίζουμε μόνο πεπερασμένα πράγματα όπως: η γνώση των τρόπων (modi) των κατηγορημάτων (attributa) της ουσίας.

Αντί της παραδοσιακής διάκρισης μεταξύ ουσίας ή υπόστασης ΚΑΙ ιδιότητας ή κατηγορήματος ο Σπινόζα διακρίνει Ουσία ΚΑΙ Τρόπο (αναγνωρίζοντας ένα ιδιότυπο ενδιάμεσο ρόλο στο κατηγόρημα).

Ουσία είναι αυτό που αποτελεί αιτία του εαυτού του και γίνεται αντιληπτό μέσα από τον εαυτό του.

Δηλαδή, ο Θεός ως μοναδική Ουσία είναι αιτία του εαυτού του και αιτία ύπαρξης όλων των άλλων πραγμάτων.

Ο Σπινόζα αντιλαμβάνεται το Θεό ως «μια ουσία που συνίσταται σε άπειρα κατηγορήματα, καθένα από τα οποία εκφράζει αιώνια και άπειρη ουσία».

Ο πεπερασμένος ανθρώπινος νους μπορεί να συλλάβει μόνο δύο κατηγορήματα: την έκταση ή χώρο ή σώμα και τη σκέψη ή πνεύμα.

Καθότι η ουσία είναι γνωστικά απροσπέλαστη, η διάνοια μπορεί να αντιληφθεί τη συγκρότησή της μέσω του κατηγορήματος.

Σε αντίθεση με την ουσία, ο τρόπος για να υπάρξει χρειάζεται κάτι από το οποίο να εξαρτάται.

Οι τρόποι αποτελούν τις αντιληπτές από τον άνθρωπο μορφές εμφάνισης του Θεού.

Έτσι, ο άνθρωπος συνιστά περιορισμένο τρόπο του Θεού και, συνάμα ενυπάρχει στο Θεό ως τρόπος σκέψης Και ως τρόπος έκτασης.

Κάθε τρόπος έκτασης είναι πανομοιότυπος με τον αντίστοιχο τρόπο σκέψης.

 Ο ΘΕΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΜΟΡΦΕΣ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ

Ο Θεός και ο κόσμος είναι το ίδιο. Θεός ή Φύση. Αυτή η θέση οδήγησε το Σπινόζα στον πανθεϊσμό.

Η ιδεώδης επιστήμη οφείλει να ερευνά τον κόσμο όχι στον συγκεκριμένο χωρόχρονο αλλά από τη σκοπιά της αιωνιότητας.

Έτσι βλέπει ο Θεός τον κόσμο και το ίδιο κάνουμε κι εμείς στο βαθμό που μετέχουμε στο απειροελάχιστο μέρος του θεϊκού νου.

Η γνώση προέρχεται απαγωγικά από σαφείς και διακριτές ιδέες.

Η αντικειμενική γνώση έχει μορφή μαθηματικής αλήθειας.

Τα μαθηματικά δε λειτουργούν με γενικές ιδέες που προσλαμβάνουμε μέσω της εμπειρίας, αλλά με ορισμούς και έννοιες που αποδεικνύουν τις συνθήκες της αναγκαίας ύπαρξης και με την αυστηρή συλλογιστική τους μας προφυλάσουν από τη στρεβλωτική επίδραση της φαντασίας και του συναισθήματος στον τρόπο σύλληψης και ερμηνείας του κόσμου.

Πέραν της γνωσιοθεωρίας ακόμα και η ηθική του Σπινόζα έχει γεωμετρική σύλληψη.

Ο Σπινόζα αναγνωρίζει τρία ιεραρχικά διατεταγμένα είδη γνώσης:

1. Κατώτερο είδος, που αποτελεί τη συγκεχυμένη και ανεπαρκή γνώση βασισμένη στην εμπειρία.

2. Κοινή γνώση της ανθρωπότητας, με την οποία γνωρίζουμε τα χαρακτηριστικά αλλά όχι την ουσία των πραγμάτων.

3. Ανώτερο είδος γνώσης που ισοδυναμεί με τη γνώση των αιτιών των πραγμάτων, δηλαδή τη γνώση των ιδιοτήτων ή των κατηγορημάτων του Θεού.

Ο Σπινόζα είναι αντίθετος στην τελεολογική αντίληψη της φύσης, θεωρώντας την ανθρωπομορφική προκατάληψη. Τον τρόπο που κατανοούμε τον εαυτό μας και τις πράξεις μας δεν πρέπει να τον προβάλουμε στη φύση.

Ο απολύτως αιτιακά καθορισμένος κόσμος εξάγεται από την αναγκαιότητα ύπαρξης του Θεού.

Τα πάντα λειτουργούν μέσα από μια αιτιακή αλληλόδραση και ο κόσμος είναι ένα κλειστό σύστημα που υπάρχει στον εαυτό του και φέρει μέσα του την αιτία της ύπαρξής του.

Όταν γεννιούνται οι άνθρωποι δεν γνωρίζουν τίποτα από αιτιότητα. Οι ενέργειές τους καθορίζονται χρησιμοθηρικά.

Η αρμονία και η τάξη στη φύση σημαίνει ότι τα πράγματα μπορούν να συνυπάρχουν χωρίς αντιφάσεις.

Οι ιδιότητες της ύλης (ψυχρό- θερμό) δεν υπάρχουν καθαυτές, αλλά βρίσκονται σε συνάρτηση με τις δικές μας προσλαμβάνουσες.

Ομοίως, οι απόλυτες αξίες (καλό- κακό) είναι σχετικές και εξαρτημένες από τις επιδιώξεις μας.

Δεν «επιθυμούμε κάτι επειδή το θεωρούμε αγαθό· αλλά αντιθέτως θεωρούμε κάτι αγαθό επειδή το επιδιώκουμε, το επιθυμούμε, το θέλουμε, το ποθούμε διακαώς».

ΠΗΓΕΣ

1.      Μολυβάς Γ, Φιλοσοφία στην Ευρώπη, τα Β, σ. 33, Εκδ ΕΑΠ, Πάτρα 2000

2.     Γουδέλη Κ, Κείμενα νεώτερης και σύγχρονης φιλοσοφίας, Εκδ ΕΑΠ, Πάτρα 2008

 

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ: ΝΤΕΪΒΙΝΤ ΧΙΟΥΜ: Η Φιλοσοφία ως περιγραφική ψυχολογία-Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΗΣ ΑΙΤΙΟΤΗΤΑΣ/ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

   ΝΤΕΪΒΙΝΤ ΧΙΟΥΜ: Η Φιλοσοφία ως περιγραφική ψυχολογία-Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΗΣ     ΑΙΤΙΟΤΗΤΑΣ

 

ΝΤΕΪΒΙΝΤ ΧΙΟΥΜ: ίσως ο μεγαλύτερος Βρετανός Φιλόσοφος

Αποτελεί ίσως το μεγαλύτερο Βρετανό Φιλόσοφο, καθώς η επίδρασή του υπήρξε τεράστια χάρη στο βάθος των προβλημάτων που έθεσε.

Για τον Χιουμ, η φιλοσοφία είναι ανακριβής φυσική επιστήμη, ενώ ο κόσμος αποτελεί ένα πλούσιο αμάγαλμα.

  Η ΓΝΩΣΙΟΛΟΓΙΑ ΩΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ

Τα  φυσικά αντικείμενα αποτελούν συλλογή & διαδοχή στον χρόνο ποιοτήτων που προσλαμβάνονται μέσω των αισθήσεων.

Ο νους δύναται να συλλάβει 2 είδη παραστάσεων:

Α) Τις εντυπώσεις, οι οποίες είναι ζωηρές και ακούσιες, ενώ προκύπτουν άμεσα από τις αισθήσεις.

Β) Τις ιδέες, οι οποίες είναι έμμεσες και λιγότερο διακριτές, ενώ προκύπτουν από αναστοχασμό πάνω στις εντυπώσεις.

Οι ιδέες διακρίνονται με βάση την ένταση και τη ζωηράδα της εικόνας που παράγουν.

Ωστόσο, η προηγούμενη διάκριση είναι ανεπαρκής.

Αν και οι εικόνες μιας παραίσθησης μπορεί να είναι δυνατότερες από εκείνης μιας αισθητής εμπειρίας, σχηματικά μπορούμε να ισχυριστούμε πως η εντύπωση δημιουργείται τη στιγμή που βλέπουμε ένα αντικείμενο. Ενώ αντίστοιχα, η ιδέα δημιουργείται από τη στιγμή που ανακαλώ στη συνείδησή μου το αντικείμενο.

Εντυπώσεις & ιδέες μπορεί να είναι απλές ή σύνθετες.

Ωστόσο, κάθε απλή ιδέα αποτελεί αντίγραφό μιας εντύπωσης και πάντα έπεται χρονικά.

Δηλαδή, μπορούμε να έχουμε κάποια αμυδρή εντύπωση που δεν παρήγαγε καμιά ιδέα. Δεν μπορούμε όμως να έχουμε το αντίστροφο. Δηλαδή, μια ιδέα χωρίς την προηγούμενη ύπαρξη εντύπωσης.

Συμπερασματικά, όλες οι ιδέες αποτελούν προϊόντα απλών εντυπώσεων. Κι εδώ έγκειται ο συνεπής εμπειρισμός του Χιουμ.

Ωστόσο, η προηγούμενη θεωρία δεν αποκλείει αναγκαστικά την ύπαρξη έμφυτων ιδεών. Εδώ έγκειται ο μετριοπαθής σκεπτικισμός του Χιουμ.

Ο Χιουμ σε συμφωνία με τον Μπάρκλεϋ, θεωρεί πως ο συνειδητοποιημένος εμπειρισμός, ο οποίος στηρίζεται αποκλειστικά στα δεδομένα των αισθήσεων, δεν μπορεί να διεκδικήσει την αντικειμενική υπόσταση του εξωτερικού κόσμου.

Σε προέκταση της συγκεκριμένης πεποίθησης ο Χιουμ, προτείνει την εγκατάλειψη κάθε προσπάθειας ένταξης  

ΤΖ. ΜΠΑΡΚΛΕΫ

του κόσμου σε κάποιο ερμηνευτικό σχήμα, είτε με τη λοκιανή μορφή των υποστάσεων του υλικού κόσμου, είτε με εκείνη του Μπάρκλεϋ της υποστασιοποίησης του πνεύματος.

Η φιλοσοφία του Χιουμ μπορεί να χαρακτηριστεί και ως περιγραφική ψυχολογία.

Με επεξεργασία της θεωρίας των συνειρμών του Χάρτλεϋ προκύπτει:

Α) Διάφορες εντυπώσεις μπορούν να συσχετιστούν στο νου μέσω της αμοιβαίας ομοιότητάς τους, της εγγύτητάς τους στον χώρο, της αιτιακής τους αλληλουχίας.

Β) Οι γενικές ιδέες είναι ειδικές ιδέες που τις ενοποιεί μια λέξη, καθώς μπορούμε να σκεφτούμε μόνο το συγκεκριμένο.

Γ) Λόγω κάποιας «φυσικής τεμπελιάς του νου» αδιαφορούμε για τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά διαφοροποίησης των επιμέρους αισθητικών δεδομένων, και, κατατάσσουμε τα δεδομένα βάσει των πιο εμφανών στοιχείων ομοιότητας.

Δ) Ο νους κατηγοριοποιεί τα δεδομένα σε σύνολα που τους δίνει γενικά ονόματα.

Ε) Ακολούθως, συστηματοποιεί τα είδη με κατεύθυνση από το μερικό στο γενικό.

Στ) Κατά τη διαδικασία συσχέτισης των ιδεών το βασικό ρόλο διαδραματίζει η συνήθεια

Στη διαδικασία σύνδεσης της επιστημολογίας και της πρακτικής γνώσης της κοινωνίας βασικό ρόλο παίζουν η κοινωνικοποίηση και το έθιμο. Με το έθιμο να στηρίζει και τις δύο.

Η γενικευμένη αμφιβολία και ο σχετικισμός στη φιλοσοφία του Χιουμ μετριάζονται από το μετριοπαθή κοινωνικό συντηρητισμό του, καθώς πιστεύει:

Μια υφιστάμενη κατάσταση όσο και η αντικατάστασή της είναι θεωρητικά το ίδιο αμφισβητήσιμες.

Ωστόσο, η υφιστάμενη κατάσταση διατηρεί κάποιο προβάδισμα ως πρακτικά δοκιμασμένη.

       Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΗΣ ΑΙΤΙΟΤΗΤΑΣ

Η μεγαλύτερη συνεισφορά του Χιουμ αφορά τις απόψεις του περί αιτιότητας. Καθώς στην έννοια της αιτιότητας στηρίζεται η όποια βεβαιότητα για τον κόσμο.

Η έννοια της αιτιότητας περιέχει τρία στοιχεία:

Α) Άμεση ή έμμεση επαφή των σωμάτων στο χώρο

Β) Χρονική αλληλουχία μεταξύ των γεγονότων (η αιτία προηγείται χρονικά του αποτελέσματος)

Γ) Αναγκαία σχέση μεταξύ των γεγονότων

Κρίσιμη είναι η 3^η παράμετρος, καθώς η χρονική διαδοχή από μόνη της δε θεμελιώνει σχέση αιτιότητας.

Κατά τον Χιουμ, ότι θεωρούμε ως αναγκαία σχέση είναι απλά γενίκευση προγενέστερων εμπειριών.

Δηλαδή, είναι μια περιγραφή κανονικοτήτων με βάση παρελθούσες εμπειρίες.

Δίχως αυτό να διασφαλίζει ότι θα ισχύει αναγκαστικά και στο μέλλον.

Κατά συνέπεια, υπάρχει μόνο ψυχολογική προδιάθεση που στηρίζεται στη συνήθεια, ενώ δεν υπάρχει καμιά βεβαιότητα για τους φυσικούς νόμους.

Έτσι, η διατύπωση ενός φυσικού νόμου αφορά πάντα ανθρώπινες παρατηρήσεις μέχρι τώρα.

Συμπερασματικά, η σχέση αίτιου- αποτελέσματος είναι καθαρά ψυχολογική σχέση.

Συνθετικές προτάσεις: όσες μάς πληροφορούν για το τι συμβαίνει στον κόσμο.

Είναι εμπειρικά επαληθεύσιμες, δεν αποτελούν αναγκαίες αλήθειες (π.χ. το χιόνι είναι άσπρο, έξω βρέχει).

Αναλυτικές προτάσεις: εκφράζουν αναγκαίες αλήθειες, δεν έχουν πληροφοριακό περιεχόμενο. Καθώς πρόκειται για ταυτολογίες (1+1=2).

 ΠΟΛΙΤΙΚΗ  ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Ο Χιουμ θεωρεί άτοπη την προσπάθεια ορθολογικής οργάνωσης της κοινωνίας.

Για  τον ίδιο, αποκτούμε ιδέες για τον κόσμο και την ηθική μέσω συνειρμικών παραστάσεων που τις ανάγουμε σε ηθική επειδή είναι ωφέλιμες και εύχρηστες.

Επίσης, ο Χιουμ θεωρούσε την ύπαρξη κακών κανόνων καλύτερους από τους ανύπαρκτους κανόνες.

Οι κανόνες είναι χρήσιμοι λόγω της κοινωνικής ωφελιμότητάς τους.

Η δικαιοσύνη έχει συμβατικό χαρακτήρα και για να είναι ωφέλιμη πρέπει να τηρούνται οι κανόνες της.

Τα φυσικά και τα συμβατικά καθήκοντα διέπονται από διαφορετική λογική.

Τα συμβατικά βρίσκονται σε συνάρτηση με το τι κάνουν οι άλλοι. Επίσης, η παραβίαση των συμβατικών κανόνων απειλεί θεσμούς που είναι συστατικά στοιχεία για τη συγκρότηση της πολιτικής κοινωνίας και της καλής ζωής μέσα σ’ αυτήν. Η μεμονωμένη πράξη μου, έστω κι αν είναι καλή, αδυνατίζει μια κοινωνικά χρήσιμη πρακτική.

Για τον Χιουμ είναι εξωπραγματική η αντίθεση μεταξύ φυσικής κατάστασης και πολιτικής κοινωνίας.

Η κοινωνία συγκροτείται με σιωπηρή συναίνεση που δημιουργείται μέσα στην ίδια  για την πραγματοποίηση των στόχων της.

Το Κοινωνικό Συμβόλαιο αποτελεί λογική κατασκευή και όχι ιστορική πράξη. Έτσι, η προσοχή οφείλει να εστιαστεί στις αιτίες που δημιουργούν την ανάγκη σύναψης του συμβολαίου, και η κυριότερη εξ αυτών είναι η Γενική Ωφελιμότητα.

Το Συμβόλαιο θεμελιώνει ηθικούς κανόνες, αλλά η αναγκαία προϋπόθεση είναι η τήρησή τους.

Οι ηθικές αρχές της Δικαιοσύνης και της Ιδιοκτησίας πηγάζουν από την εμπειρία της ωφέλειας.

Ο Χιουμ προσπαθεί να εξηγήσει ψυχολογικά τις παραπάνω σχέσεις. Έτσι για παράδειγμα, η ιδέα της ιδιοκτησίας γεννιέται από τους συνειρμούς που σχηματίζουμε όταν βλέπουμε κατ’ επανάληψη ένα συγκεκριμένο αντικείμενο να είναι συνδεδεμένο με ένα συγκεκριμένο πρόσωπο.

Η φυσική προδιάθεση των ανθρώπων είναι να προτιμούν το άμεσο από το μακροπρόθεσμο όφελος, στόχος της κυβέρνησης είναι με τις παρεμβάσεις της να αλλάζει τους υπολογισμούς τους και να κάνει το άμεσο να συγκλίνει με το μακροπρόθεσμο.

Οι ιδέες του Χιουμ για το ρόλο της συνήθειας και του εθίμου και η αναγωγή του συμβολαίου στην αρχή της ωφελιμότητας ενέπνευσαν τη σοβαρότερη επιχειρηματολογία της συντηρητικής σκέψης των τελών του 18^ου αι. και αποτέλεσαν σημείο εκκίνησης για την επεξεργασία της ωφελιμιστικής θεωρίας.

Ο συντηρητισμός του Χιουμ προκύπτει φυσιολογικά από την απόρριψη κάθε αφηρημένου ρασονιαλιστικού πλάνου κοινωνικής οργάνωσης.

Αυτό σημαίνει ότι ένα υφιστάμενο καθεστώς διακυβέρνησης έχει το συγκριτικό πλεονέκτημα απέναντι σε επίδοξους αντικαταστάτες, μόνο και μόνο από το γεγονός ότι υπάρχει. Έχει υποστεί και αντέξει τη δοκιμασία του χρόνου.

Αυτό δε σημαίνει αναγκαστικά ότι είναι και καλό. Το βάρος της απόδειξης υπεροχής δεν πέφτει όμως στο ίδιο αλλά στον επίδοξο αντικαταστάτη του.

Πιθανή επιρροή στην διαμόρφωση των αντιλήψεων του Χιουμ διαδραμάτισε το γεγονός πως στην πατρίδα του Βρετανία αποτελούσαν ήδη κοινωνικά κεκτημένα τα οράματα των Γάλλων.

Ο Χιουμ ενστερνίζεται ένα κοσμοπολίτικο ιδεώδες. Βλέπει θετικά την εξέλιξη του πολιτισμού και θεωρεί την άνθηση του εμπορίου και της οικονομίας της αγοράς ως τον κινητήριο μοχλό του πολιτισμού που φέρνει τους ανθρώπους πιο κοντά, συνενώνει τα συμφέροντά τους και διασκεδάζει τους φανατισμούς και την εσωστρέφειά τους.

ΠΗΓΕΣ

1.         Μολυβάς Γ, Φιλοσοφία στην Ευρώπη, τα Β, σ. 33, Εκδ ΕΑΠ, Πάτρα 2000

2.     Γουδέλη Κ, Κείμενα νεώτερης και σύγχρονης φιλοσοφίας, Εκδ ΕΑΠ, Πάτρα 2008

3.    Π. Κιτρομηλίδης, Πολιτικοί Στοχαστές των Νεότερων Χρόνων, Πορεία, Αθήνα, 1999

ΕΥΡΩΠΗ: ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ: ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ-ΦΥΣΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ-ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ κ ΓΝΩΣΙΟΛΟΓΙΑ-ΚΟΣΜΟΛΟΓΙΑ

Η ΦΥΣΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

ΒΙΟΣ & ΕΡΓΑ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ

Αντιμετώπισε συστηματικά και περιεκτικά όλα τα σημαντικά φιλοσοφικά ζητήματα της εποχής του. Από τις πάνω από 150 πραγματείες του σώζονται περίπου 30.  Παρέδωσε ένα φιλοσοφικό σύστημα συγκλονιστικής δύναμης και εύρους.

ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ & ΓΝΩΣΙΟΛΟΓΙΑ

Τα αισθητά αντικείμενα έχουν αυτόνομη ύπαρξη, γιατί απ’ αυτά αποτελείται ο πραγματικός κόσμος. οι ιδιότητες εκπορεύονται από το ίδιο το αντικείμενο, ενώ αποκτούν το νόημά τους μόνο σε σχέση με το ίδιο. Συνεπώς, ενδεχόμενη ανεξάρτητη ύπαρξη των ιδιοτήτων θα έχανε το νόημά της. (69-70)

Τα αντικείμενα αποτελούν ένωση δύο διακριτών αλλά αδιαίρετων επιπέδων (κατηγοριών):

Μορφή: που φέρει τις ιδιότητες του αντικειμένου

Ύλη: αποτελεί το υλικό υπόβαθρο που κατέχει συγκεκριμένες ιδιότητες. (70)

Η διαδικασία απόκτησης της γνώσης ακολουθεί τρία στάδια:

1. Αφετηρία αποτελεί η Αισθητηριακή Εμπειρία

2. Προϊόν της επανάληψης της προηγούμενης είναι η Μνήμη

3. Τέλος, ακολουθεί η Ενορατική Σύλληψη των καθολικών χαρακτηριστικών των πραγμάτων

Η Γνώση ξεκινά από την εμπειρία 

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ —-ΕΠΑΓΩΓΗ—-> ΝΟΜΟΣ ή ΘΕΩΡΙΑ —-ΠΑΡΑΓΩΓΗ—-> ΕΞΗΓΗΣΕΙΣ-ΑΠΟΔΕΙΞΕΙΣ 

ΦΥΣΗ & ΜΕΤΑΒΟΛΗ

Αφετηρία αποτελεί η υπόθεση ότι η μεταβολή είναι πραγματική.

Η Μεταβολή λαμβάνει χώρα μόνο στο επίπεδο της Μορφής, ενώ η Ύλη παραμένει σταθερή.

Επιπλέον, η Μορφή μεταβάλλεται χάρη στην ύπαρξη του δίπολου: Μορφής προς Επίτευξη – Απουσίας Μορφής προς Επίτευξη.

Η μεταβολή έχει πάντα καθορισμένο τέλος.

Καθοριστική παράμετρος είναι πως η μεταβολή δεν λαμβάνει χώρα στον άξονα Μη Είναι – Είναι, αλλά στον άξονα Είναι δυνάμει – Είναι ενέργεια.

Έτσι απεμπλέκεται από την ένσταση του Παρμενίδη πως το τίποτα παράγει τίποτα, χάρη στην επινόηση μιας εναλλακτικής κατηγορίας.

Πηγή της Μεταβολής: Η Φύση του αντικειμένου.

Κάθε μεταβολή μπορεί να αναχθεί στη φύση του αντικειμένου.

Η φύση σύνθετων οργανισμών δεν προκύπτει από άθροιση ή μείξη των φύσεων των επιμέρους αντικειμένων αλλά έχει δική του ενική φύση ως ενοποιημένο όλο.

ΤΑ 4 ΑΙΤΙΑ ΜΕΤΑΒΟΛΗΣ:

1. ΕΙΔΙΚΟ: Η μορφή που προσλαμβάνει το αντικείμενο

2. ΥΛΙΚΟ: Η σταθερή ύλη στη μορφή της οποίας πραγματοποιείται η μεταβολή.

3. ΠΟΙΗΤΙΚΟ: Ο φορέας της δράσης που επιφέρει τη μεταβολή

4. ΤΕΛΙΚΟ: Ο σκοπός για τον οποίο πραγματοποιείται η μεταβολή

Ο σκοπός και η λειτουργία πολλών πραγμάτων είναι απαραίτητη για την κατανόησή τους.

Κατά συνέπεια το Τελικό Αίτιο έχει προτεραιότητα έναντι του Υλικού

Ο Κόσμος είναι εύτακτος, οργανωμένος, κόσμος σκοπιμότητας, τα αντικείμενα του οποίου συμπεριφέρνονται προβλέψιμα λόγω της Φύσης τους.

Η έμφαση στη λειτουργική εξήγηση, στην οποία οδηγεί η τελεολογία του Αριστοτέλη, απέκτησε θεμελιώδη χαρακτήρα για όλες τις επιστήμες και παραμένει ακόμα και σήμερα κυρίαρχος τρόπος εξήγησης στις βιολογικές επιστήμες.

ΚΟΣΜΟΛΟΓΙΑ

Αρχή: το σύμπαν είναι αιώνιο και συνεπώς δεν υπάρχει αφετηριακή στιγμή δημιουργίας του. [Συνεπής με την πεποίθηση ύπαρξης των μεταβολών στον άξονα Είναι δύναμη- Είναι Ενέργεια].

Το Σύμπαν χωρισμένο σε δύο περιοχές:

1. ΥΠΟΣΕΛΗΝΕΙΑ: Κάτω από την τροχιά της Σελήνης. Αποτελεί την κατώτερη περιοχή στην οποία λαμβάνουν χώρα τα φαινόμενα της γέννησης, της φθοράς και των μεταβολών.

2. ΥΠΕΡΣΕΛΗΝΕΙΑ: Πάνω από την τροχιά της Σελήνης. Αποτελεί την ανώτερη ουράνια περιοχή των αιώνια αμετάβλητων κύκλων. Η σύστασή τους αποτελείται από το αναλλοίωτο πέμπτο στοιχείο, τον Αιθέρα (πεμπτουσία). Ενώ δεν υπάρχει κενό (πλήρης αιθέρα).

Τα 4 θεμελιώδη στοιχεία της Υποσελήνειας περιοχής είναι: Γη, νερό, φωτιά, αέρας.

Αυτά μπορούν να αναχθούν σε αισθητές ιδιότητες. Αποφασιστικής σημασίας είναι τα ζεύγη: Θερμό-Ψυχρό & Υγρό-Ξηρό.

Οι διάφορες ουσίες που αποτελούν τον κόσμο τον γεμίζουν πλήρως, χωρίς να αφήνουν καθόλου κενό.

Επιπλέον 2 στοιχεία είναι βαριά (νερό, γη) και 2 ελαφρά (αέρας, φωτιά).

Τα βαριά κατευθύνονται προς το κέντρο του σύμπαντος και τα ελαφρά ανεβαίνουν προς την περιφέρεια (λόγω της φύσης τους).

ΕΠΙΓΕΙΑ & ΟΥΡΑΝΙΑ ΚΙΝΗΣΗ

2 βασικές αρχές:

1η η κίνηση δεν είναι ποτέ αυθόρμητη. Για κάθε κίνηση απαραίτητη προϋπόθεση η ύπαρξη του κινούντος

2η 2 είδη κίνησης: 1. Φυσική – 2. Εξαναγκασμένη ή Βίαιη

Στη Φυσική, η φύση του σώματος αποτελεί το Κινούν. (Στα ανάμεικτα η διεύθυνση καθορίζεται από την αναλογία των επιμέρους στοιχείων)

Στην εξαναγκασμένη, το ρόλο του κινούντος έχει η δύναμη που ασκείται. Όταν δε αυτή σταματά να επενεργεί, η

ΠΛΑΤΩΝΑΣ κ’ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ.

κίνηση συνεχίζεται γιατί το Μέσο παίρνει το ρόλο του κινούντος.

Κίνηση εξαρτάται από δύναμη & αντίσταση. [t = Δ/Α] (84)

Στην Υπερσελήνεια: Η τελειότερη μορφή κίνησης, δηλαδή η συνεχής, ομαλή, κυκλική, καθώς λόγω απουσίας αντίθετου του αιθέρα στοιχείου δεν επιδέχεται ποιοτική αλλαγή.

Οι Απλανείς αστέρες κινούνται ομαλά, σα να είναι στερεωμένοι σε ομαλά περιστρεφόμενη σφαίρα.

Οι 7 Πλανώμενοι ή Πλανήτες: εκτελούν πιο πολύπλοκη κίνηση που όμως είναι συμβατή με την ομαλή κυκλική κίνηση του ουρανού.

Αίτιο κίνησης στον Ουρανό: Η επιθυμία των ουράνιων σφαιρών να μιμηθούν την τελειότητα του Δημιουργού αποτελεί το Πρώτο Κινούν ως τελικό αίτιο.

ΠΗΓΗ

1.       Lindberg D., Οι απαρχές της Δυτικής Επιστήμης, Εκδ. Ε.Μ.Π, μτφρ. Η. Μαρκολέφας, Αθήνα² 1997.

ΕΥΡΩΠΗ: ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ: ΦΥΣΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ/ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ κ’ ΓΝΩΣΙΟΛΟΓΙΑ/ ΚΟΣΜΟΛΟΓΙΑ/ΒΙΟΛΟΓΙΑ/ΦΥΣΙΚΗ-ΚΙΝΗΣΗ

Η ΦΥΣΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

ΒΙΟΣ & ΕΡΓΑ

ΠΡΟΤΟΜΗ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ. ΕΚΤΟΣ ΑΠΟ ΜΕΓΑΛΟΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ, ΑΣΧΟΛΗΘΗΚΕ κ’ με ΠΕΔΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΟΣΜΟΛΟΓΙΑ ΈΩΣ ΤΗ ΒΟΤΑΝΟΛΟΓΙΑ, ΜΕ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΝΑ ΚΕΡΔΙΣΕΙ ΕΠΑΞΙΑ ΤΟΝ ΤΙΤΛΟ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑ

Αντιμετώπισε συστηματικά και περιεκτικά όλα τα σημαντικά φιλοσοφικά ζητήματα της εποχής του. Από τις πάνω από 150 πραγματείες του σώζονται περίπου 30. Παρέδωσε ένα φιλοσοφικό σύστημα συγκλονιστικής δύναμης και εύρους.

ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ & ΓΝΩΣΙΟΛΟΓΙΑ

Τα αισθητά αντικείμενα έχουν αυτόνομη ύπαρξη, γιατί απ’ αυτά αποτελείται ο πραγματικός κόσμος. οι ιδιότητες εκπορεύονται από το ίδιο το αντικείμενο, ενώ αποκτούν το νόημά τους μόνο σε σχέση με το ίδιο. Συνεπώς, ενδεχόμενη ανεξάρτητη ύπαρξη των ιδιοτήτων θα έχανε το νόημά της.

Τα αντικείμενα αποτελούν ένωση δύο διακριτών αλλά αδιαίρετων επιπέδων (κατηγοριών):

Μορφή: που φέρει τις ιδιότητες του αντικειμένου

Ύλη: αποτελεί το υλικό υπόβαθρο που κατέχει συγκεκριμένες ιδιότητες.

Η διαδικασία απόκτησης της γνώσης ακολουθεί τρία στάδια:

1. Αφετηρία αποτελεί η Αισθητηριακή Εμπειρία

2. Προϊόν της επανάληψης της προηγούμενης είναι η Μνήμη

3. Τέλος, ακολουθεί η Ενορατική Σύλληψη των καθολικών χαρακτηριστικών των πραγμάτων

Η Γνώση ξεκινά από την εμπειρία

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ —-ΕΠΑΓΩΓΗ—-> ΝΟΜΟΣ ή ΘΕΩΡΙΑ —-ΠΑΡΑΓΩΓΗ—-> ΕΞΗΓΗΣΕΙΣ-ΑΠΟΔΕΙΞΕΙΣ (71)

ΦΥΣΗ & ΜΕΤΑΒΟΛΗ

Αφετηρία αποτελεί η υπόθεση ότι η μεταβολή είναι πραγματική.

Η Μεταβολή λαμβάνει χώρα μόνο στο επίπεδο της Μορφής, ενώ η Ύλη παραμένει σταθερή.

Επιπλέον, η Μορφή μεταβάλλεται χάρη στην ύπαρξη του δίπολου: Μορφής προς Επίτευξη – Απουσίας Μορφής προς Επίτευξη.

Η μεταβολή έχει πάντα καθορισμένο τέλος.

Καθοριστική παράμετρος είναι πως η μεταβολή δεν λαμβάνει χώρα στον άξονα

Μη Είναι – Είναι, αλλά στον άξονα Είναι δυνάμει – Είναι ενέργεια. Έτσι απεμπλέκεται από την ένσταση του Παρμενίδη πως το τίποτα παράγει τίποτα, χάρη στην επινόηση μιας εναλλακτικής κατηγορίας.

Πηγή της Μεταβολής: Η Φύση του αντικειμένου.

Κάθε μεταβολή μπορεί να αναχθεί στη φύση του αντικειμένου.

Η φύση σύνθετων οργανισμών δεν προκύπτει από άθροιση ή μείξη των φύσεων των επιμέρους αντικειμένων αλλά έχει δική του ενική φύση ως ενοποιημένο όλο.

ΤΑ 4 ΑΙΤΙΑ ΜΕΤΑΒΟΛΗΣ:

1. ΕΙΔΙΚΟ: Η μορφή που προσλαμβάνει το αντικείμενο
2. ΥΛΙΚΟ: Η σταθερή ύλη στη μορφή της οποίας πραγματοποιείται η μεταβολή.
3. ΠΟΙΗΤΙΚΟ: Ο φορέας της δράσης που επιφέρει τη μεταβολή
4. ΤΕΛΙΚΟ: Ο σκοπός για τον οποίο πραγματοποιείται η μεταβολή

Ο σκοπός και η λειτουργία πολλών πραγμάτων είναι απαραίτητη για την κατανόησή τους.

Κατά συνέπεια το Τελικό Αίτιο έχει προτεραιότητα έναντι του Υλικού

Ο Κόσμος είναι εύτακτος, οργανωμένος, κόσμος σκοπιμότητας, τα αντικείμενα του οποίου συμπεριφέρνονται προβλέψιμα λόγω της Φύσης τους.

Η έμφαση στη λειτουργική εξήγηση, στην οποία οδηγεί η τελεολογία του Αριστοτέλη, απέκτησε θεμελιώδη χαρακτήρα για όλες τις επιστήμες και παραμένει ακόμα και σήμερα κυρίαρχος τρόπος εξήγησης στις βιολογικές επιστήμες.

ΚΟΣΜΟΛΟΓΙΑ

Αρχή: το σύμπαν είναι αιώνιο και συνεπώς δεν υπάρχει αφετηριακή στιγμή δημιουργίας του. [Συνεπής με την πεποίθηση ύπαρξης των μεταβολών στον άξονα Είναι δύναμη- Είναι Ενέργεια].

Το Σύμπαν χωρισμένο σε δύο περιοχές:

1. ΥΠΟΣΕΛΗΝΕΙΑ: Κάτω από την τροχιά της Σελήνης. Αποτελεί την κατώτερη περιοχή στην οποία λαμβάνουν χώρα τα φαινόμενα της γέννησης, της φθοράς και των μεταβολών.
2. ΥΠΕΡΣΕΛΗΝΕΙΑ: Πάνω από την τροχιά της Σελήνης. Αποτελεί την ανώτερη ουράνια περιοχή των αιώνια αμετάβλητων κύκλων. Η σύστασή τους αποτελείται από το αναλλοίωτο πέμπτο στοιχείο, τον Αιθέρα (πεμπτουσία). Ενώ δεν υπάρχει κενό (πλήρης αιθέρα).

Τα 4 θεμελιώδη στοιχεία της Υποσελήνειας περιοχής είναι: Γη, νερό, φωτιά, αέρας.

Αυτά μπορούν να αναχθούν σε αισθητές ιδιότητες. Αποφασιστικής σημασίας είναι τα ζεύγη: Θερμό-Ψυχρό & Υγρό-Ξηρό.

Οι διάφορες ουσίες που αποτελούν τον κόσμο τον γεμίζουν πλήρως, χωρίς να αφήνουν καθόλου κενό.

Επιπλέον 2 στοιχεία είναι βαριά (νερό, γη) και 2 ελαφρά (αέρας, φωτιά).

Τα βαριά κατευθύνονται προς το κέντρο του σύμπαντος και τα ελαφρά ανεβαίνουν προς την περιφέρεια (λόγω της φύσης τους).

ΕΠΙΓΕΙΑ & ΟΥΡΑΝΙΑ ΚΙΝΗΣΗ

2 βασικές αρχές:

1^η η κίνηση δεν είναι ποτέ αυθόρμητη. Για κάθε κίνηση απαραίτητη προϋπόθεση η ύπαρξη του κινούντος

2^η  2 είδη κίνησης: 1. Φυσική– 2. Εξαναγκασμένη ή Βίαιη

ΠΛΑΤΩΝΑΣ κ’ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, ΜΕ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥΣ ΣΗΜΑΔΕΨΑΝ ΒΑΘΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΣΚΕΨΗ

Στη Φυσική, η φύση του σώματος αποτελεί το Κινούν. (Στα ανάμεικτα η διεύθυνση καθορίζεται από την αναλογία των επιμέρους στοιχείων)

Στην εξαναγκασμένη, το ρόλο του κινούντος έχει η δύναμη που ασκείται. Όταν δε αυτή σταματά να επενεργεί, η κίνηση συνεχίζεται γιατί το Μέσο παίρνει το ρόλο του κινούντος.

Κίνηση εξαρτάται από δύναμη & αντίσταση.  [t = Δ/Α]

Στην Υπερσελήνεια: Η τελειότερη μορφή κίνησης, δηλαδή η συνεχής, ομαλή, κυκλική, καθώς λόγω απουσίας αντίθετου του αιθέρα στοιχείου δεν επιδέχεται ποιοτική αλλαγή.

Οι Απλανείς αστέρες κινούνται ομαλά, σα να είναι στερεωμένοι σε ομαλά περιστρεφόμενη σφαίρα.

Οι 7 Πλανώμενοι ή Πλανήτες: εκτελούν πιο πολύπλοκη κίνηση που όμως είναι συμβατή με την ομαλή κυκλική κίνηση του ουρανού.

Αίτιο κίνησης στον Ουρανό: Η επιθυμία των ουράνιων σφαιρών να μιμηθούν την τελειότητα του Δημιουργού αποτελεί το Πρώτο Κινούν ως τελικό αίτιο.

Ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΩΣ ΒΙΟΛΟΓΟΣ

Το έργο του έθεσε τα θεμέλια της συστηματικής ζωολογίας και διαμόρφωσαν τη βιολογική σκέψη για τα επόμενα 2.000 χρόνια περίπου.

Βιολογία: Περιγραφική & εξηγητική κατάσταση. Η εξήγηση αποτελεί το τελικό σκοπό, αλλά η συλλογή δεδομένων αποτελεί το πρώτο βήμα για την έρευνα.

Μεγαλύτερη συμβολή στην περιγραφική ζωολογία.

Αρσενικό: Ειδικό ή ποιητικό αίτιο (συγχωνεύονται) – Θηλυκό: υλικό αίτιο.

ΤΑ ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

Αντιμετώπιση των φιλοσοφικών προβλημάτων της εποχής του: φύση θεμελιώδους υλικού του σύμπαντος, κατάλληλα μέσα για να το γνωρίσουμε, προβλήματα μεταβολής & αιτιότητας, βασική δομή του σύμπαντος, φύση του θείου & σχέση του με τα υλικά πράγματα.

Προχώρησε μακρύτερα από οποιονδήποτε προηγούμενο στοχαστή και δημιούργησε νέους γνωστικούς κλάδους.

                        ΚΙΝΗΣΗ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

ΤΑ ΦΥΣΙΚΑ:

Από τον 12ο αιώνα τα Φυσικά του Αριστοτέλη, όταν μεταφράστηκαν από τα αραβικά και το ελληνικό πρωτότυπο, άσκησαν μεγάλη επίδραση στη Δυτική διανόηση.

Παρουσιάζει συνολικά τις απόψεις του για τη μελέτη της Φύσης.

ΚΙΝΗΣΗ: Ουσιώδες συστατικό του ορισμού της Φύσης και Βάση της Φιλοσοφίας του.

Τα δύο πρώτα βιβλία των Φυσικών εισάγουν την έννοια της κίνησης και τις τέσσερις αριστοτελικές αιτίες (υλική, ποιητική, τυπική και τελική). Εδώ παρουσιάζεται το δόγμα του περί ουσίας και μορφής, σύμφωνα με το οποίο η αλλαγή είναι :

• γένεση και φθορά ή αλλοίωση
• αύξηση και μείωση και
•  η τοπική κίνηση

   

ΑΡΧΑΙΑ ΣΤΑΓΕΙΡΑ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ, Η ΠΑΤΡΙΔΑ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

   ΦΥΣΙΚΗ ΤΕΛΕΟΛΟΓΙΑ: Τα πράγματα συμβαίνουν λόγω ύπαρξης Τελικού Σκοπού

        ΚΙΝΗΣΗ (αλλαγή): Έχει πάντα ένα Αμετάβλητο  Υπόστρωμα

       ΑΛΛΑΓΗ ΚΙΝΗΣΗΣ: Λόγω διαδοχικής παρουσίας στο Υπόστρωμα, Αντιθέτων Μορφών

Στο έβδομο (ημιτελές) βιβλίο του αναλύονται οι σχέσεις ανάμεσα στο κινούμενο σώμα και στο κινούν

Το Κινούν δίνει ώθηση στο Κινούμενο κατά Λογική Αναγκαιότητα

ΑΞΙΩΜΑ: Κινούμενο & Κινούν είναι Διακριτά (τουλάχιστον θεωρητικά)

ΕΜΨΥΧΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ: Το Κινούν αποτελεί η Ψυχή

ΟΥΡΑΝΙΑ ΣΩΜΑΤΑ: Το Κινούν αποτελεί η Ουράνια Νόηση

Κινούν & Κινούμενο: Διακριτά αλλά όχι Φυσικά Χωρισμένα

Στο όγδοο βιβλίο του ο Αριστοτέλης καταλήγει στη γνωστή θεωρία της αντιπερίσπασης, σύμφωνα με την οποία η κίνηση του βλήματος προκαλείται από τη διαρκή πίεση που ασκεί σε αυτό ο περιβάλλων αέρας.

ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΦΥΣΙΚΗΣ & ΒΙΑΙΗΣ ΚΙΝΗΣΗΣ

Η Φυσική κίνηση: αφορά μετατοπίσεις, κατά τις οποίες τα σώματα κινούνται ανάλογα με την υπόστασή τους. Σώματα στα οποία κυριαρχούν ως συστατικά η γη και το νερό κινούνται προς τα κάτω, ενώ άλλα στα οποία κυριαρχούν ο αέρας και η φωτιά προς τα πάνω.

Στις βίαιες κινήσεις: τα σώματα μετατοπίζονται με τη δράση εξωτερικού κινούντος.

Ο Αριστοτέλης αντιλαμβάνεται την επιτάχυνση του σώματος όσο πλησιάζει στη Φυσική του Θέση (π.χ. πέτρα στο έδαφος), αλλά διαπραγματεύεται τις Φυσικές Κινήσεις ως ομαλές και δεν ενδιαφέρεται για την ποσοτική έκφραση μεταβολής της ταχύτητας.

Η Κίνηση: είναι Πλήρης Διαδικασία με Τελικό Σκοπό και δεν τον ενδιαφέρουν τα ενδιάμεσα

στάδια.

Φυσικές & Βίαιες Κινήσεις:

Ταχύτητα ανάλογη του Βάρους ή της Εφαρμοζόμενης Δύναμης.

Ταχύτητα αντιστρόφως ανάλογη Αντίστασης του Μέσου.

Φυσική κίνηση: Αντίσταση Μέσου ανάλογη της Πυκνότητας.

& Βίαιες Κινήσεις: Αντίσταση Μέσου ανάλογη Αντίστασης Σώματος

ΤΥΠΟΣ:  U = F/R

Αν και ο Αριστοτέλης αποφεύγει τη χρήση μαθηματικών στην περιγραφή της φύσης θεωρεί ότι η κίνηση στο κενό είναι αδύνατη και απορρίπτει εντελώς την έννοια του κενού.

Οι απόψεις αυτές του Αριστοτέλη, επεξεργάζονται μαθηματικά τον 14ο αιώνα από τους calculatori (υπολογιστές) του Κολεγίου Μέρτον της Οξφόρδης.

ΠΗΓΕΣ

1. 1.      Ασημακόπουλος Μ.- Τσιαντούλας Α., Οι Επιστήμες της φύσης και του ανθρώπου στην Ευρώπη τ.Α, Εκδ. Ε.Α.Π., Πάτρα 2001.
2.     Lindberg D., Οι απαρχές της Δυτικής Επιστήμης, Εκδ. Ε.Μ.Π, μτφρ. Η. Μαρκολέφας, Αθήνα² 1997.

 

ΕΥΡΩΠΗ: ΠΛΑΤΩΝΑΣ: ΓΝΩΣΙΟΛΟΓΙΑ/ ΚΟΣΜΟΛΟΓΙΑ κ’ ΤΑ ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΡΩΙΜΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ

Ο ΠΛΑΤΩΝΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ

ΠΛΑΤΩΝΑΣ, ΕΚΤΟΣ ΑΠΟ ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ ΔΙΕΚΔΙΚΕΙ κ’ ΤΟΝ ΤΙΤΛΟ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑ. ΜΑΖΙ ΜΕ ΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ, ΙΣΩΣ ΟΙ 2 ΚΟΡΥΦΑΙΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

Ύπαρξη θείου τεχνίτη ως δημιουργού που κατασκεύασε τον κόσμο σύμφωνα με μια ιδέα ή ένα σχέδιο, έτσι ο κόσμος και τα περιεχόμενά του αποτελούν ατελή αντίγραφα των αιώνιων ιδεών ή ειδών. Υπάρχουν δύο επίπεδα – κόσμοι για την πραγματικότητα. Ο τέλειος κόσμος των ιδεών και το υλικό του αντίγραφο, στο οποίο τα είδη ή ιδέες έχουν αντιγραφεί με ατελή τρόπο.  

Μόνο ο πρώτος κόσμος είναι πρωτογενώς αληθινός και αιώνιος. Ο  δεύτερος έχει ύπαρξη ατελή, δευτερογενή και εξαρτώμενη από το είδος- ιδέα από την οποία προσδιορίζεται. Έτσι έχουμε σταθερότητα στον τέλειο κόσμο των ιδεών και εικονική μεταβολή στον φθαρτό και προσωρινό κόσμο της εμπειρίας.

Απόψεις του Πλάτωνα σε σχέση με προσωκρατικούς

1. 1. Εξίσωσε τα είδη με τη υποκειμενική πραγματικότητα, αποδίδοντας ταυτόχρονα δευτερογενή ή παράγωγο τρόπο ύπαρξης στον υλικό κόσμο των αισθητών πραγμάτων.
2. 2. Συμβίβασε μεταβολή & σταθερότητα, αποδίδοντάς τες σε διαφορετικά επίπεδα πραγματικότητας. Ο υλικός κόσμος είναι η σκηνή της ατέλειας και της μεταβολής, ενώ ο κόσμος των ειδών της αιώνιας αμετάβλητης τελειότητας. Άρα, και οι 2 είναι αυθεντικές.
3. Σε γνωσιολογικά θέματα, θέτει σε αντίθεση παρατήρηση και αληθή γνώση. Οι αισθήσεις αντί να οδηγούν στη γνώση αποτελούν αλυσίδες που μας κρατούν καθηλωμένους. Η οδός προς τη γνώση περνά από το φιλοσοφικό στοχασμό.

Δεν απέπεμψε τελείως τις αισθήσεις, όπως ο Παρμενίδης. Η αισθητηριακή εμπειρία εξυπηρετεί διάφορες χρήσιμες λειτουργίες:

1. Υγιώς εννοούμενη αναψυχή
2. Η παρατήρηση συγκεκριμένων αισθητών αντικειμένων, κατευθύνει την ψυχή προς ευγενέστερα αντικείμενα στο χώρο των ιδεών (αστρονομία).
3. Η αισθητηριακή εμπειρία μπορεί να αναμοχλεύσει τη μνήμη και να υπενθυμίσει στην ψυχή ιδέες, τις οποίες είχε γνωρίσει σε προηγούμενη ύπαρξή της. Έτσι, μπορεί να διεγείρει μια νοητική διαδικασία που οδηγεί στην πραγματική γνώση των ειδών. Εν τέλει ο κόσμος της ύλης αποτελεί ένα αποδεκτό αντικείμενο μελέτης.

Για να αποκτήσουμε αληθινή γνώση, θα πρέπει να παραμερίσουμε όλα τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε ενικού πράγματος και να αναζητήσουμε τα κοινά χαρακτηριστικά που διαχωρίζουν τα πράγματα σε τάξεις. (Άποψη με σύγχρονη χροιά: η εξιδανίκευση είναι  εξέχων χαρακτηριστικό μεγάλου μέρους της σύγχρονης επιστήμης· επεξεργαζόμαστε μοντέλα ή νόμους που παραβλέπουν το συμπτωματικό προς όφελος του ουσιώδους).

Η ΚΟΣΜΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ                                                                   

Η ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ

Ο Τιμαίος πρόσφερε στους πρώτους μέσους χρόνους (πριν το 12^ο αι.) τη μόνη συνεκτική φυσική φιλοσοφία.

Τάξη & ορθολογικότητα εξηγείται ως αποτέλεσμα επιβολής ενός έξωθεν νου… Ο Δημιουργός είναι αγαθός τεχνίτης, έλλογος θεός που παραλαμβάνει το πρωταρχικό χάος με τα αδιαμόρφωτα υλικά από τα οποία θα κατασκευαστεί ο κόσμος… οι πρώτες ύλες υπάρχουν ήδη και παρουσιάζουν ιδιότητες τις οποίες ο Δημιουργός δεν ελέγχει· ούτε ο Δημιουργός είναι παντοδύναμος, γιατί περιορίζεται από τα υλικά με τα οποία θα εργαστεί…. Ο κόσμος είναι προϊόν έλλογου σχεδιασμού, η τάξη είναι έλλογη επιβεβλημένη απέξω πάνω σε δύστροπα υλικά.

Ο Δημιουργός είναι μαθηματικός αφού κατασκευάζει τον κόσμο βάσει γεωμετρικών αρχών. Ο Πλάτων παρέλαβε τα 4 ριζώματα του Εμπεδοκλή και τα ανήγαγε σε θεμελιώδη τρίγωνα.

Ο Πλάτων συσχέτισε τα 5 κανονικά γεωμετρικά στερεά με τα στοιχεία:

1. Φωτιά – τετράεδρο

2. Αέρα – οκτάεδρο

3. νερό – εικοσάεδρο

4. Γη – κύβο

5. κόσμος ως ολότητα – δωδεκάεδρο

3 χαρακτηριστικά της θεωρίας:

1. Μπορεί να εξηγήσει την αλλαγή & την ποικιλία με τρόπο ανάλογο με τη θεωρία του Εμπεδοκλή (τα στοιχεία μπορούν να αναμιχθούν, παράγοντας την ποικιλία του υλικού κόσμου)

2. Η θεωρία επιτρέπει την μεταλλαγή στοιχείων από το ένα στο άλλο, παρέχοντας ένα ακόμα μηχανισμό αλλαγής.

3. Τα γεωμετρικά σωματίδια αντιστοιχούν σε σημαντικό βαθμό σε μαθηματικοποίηση της φύσης.

Οι θεότητες του Πλάτωνα δε διαταράσσουν ποτέ την πορεία της φύσης. Αντίθετα, είναι η σταθερότητα των θεών που εγγυάται την κανονικότητα της φύσης….η πλατωνική λειτουργία της θεότητας ήταν η υποβάσταξη και η ερμηνεία της τάξης και της ορθολογικότητας του κόσμου.

ΤΑ ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΡΩΙΜΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ

Ορισμένα ζητήματα των προσωκρατικών φιλοσόφων όπως: η αναζήτηση του σχήματος και της διάταξης του κόσμου, της καταγωγής και των θεμελιωδών συστατικών του, μοιάζουν σύγχρονα με την έννοια ότι διερευνούνται ακόμα από επιστήμες όπως: η σύγχρονη αστροφυσική, η κοσμολογία και η φυσική των σωματιδίων.

Άλλα όμως δείχνουν πιο ξένα. Όπως για παράδειγμα τα ερωτήματα, της λογικής δυνατότητας ύπαρξης αλλαγής ή αν η αληθινή πραγματικότητα είναι προσβάσιμη.

Οι πρώιμοι φιλόσοφοι ξεκίνησαν ουσιαστικά από το μόνο δυνατό σημείο που ήταν η αρχή. Επεξεργάστηκαν μια έννοια της φύσης που αποτέλεσε θεμέλιο για τους αιώνες που ακολούθησαν, και λίγο ως πολύ, προϋποτίθεται από τη σύγχρονη επιστήμη. Κάποια απ’ τα ζητήματα που έθεσαν έχουν επιλυθεί κι άλλα μετακινηθεί από το κέντρο του ενδιαφέροντος, ενώ τη θέση τους κατέλαβε ένα σύνολο πολύ πιο περιορισμένων αναζητήσεων. …. Στην επιστημονική δραστηριότητα, θεμέλια και υπερκείμενη δομή- είναι συμπληρωματικά και αμοιβαία.

ΠΗΓΕΣ

1. 1.      Ασημακόπουλος Μ.- Τσιαντούλας Α., Οι Επιστήμες της φύσης και του ανθρώπου στην Ευρώπη τ.Α, Εκδ. Ε.Α.Π., Πάτρα 2001.
2.       Lindberg D., Οι απαρχές της Δυτικής Επιστήμης, Εκδ. Ε.Μ.Π, μτφρ. Η. Μαρκολέφας, Αθήνα² 1997.