Η ΦΥΣΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ
ΒΙΟΣ & ΕΡΓΑ
Αντιμετώπισε συστηματικά και περιεκτικά όλα τα σημαντικά φιλοσοφικά ζητήματα της εποχής του. Από τις πάνω από 150 πραγματείες του σώζονται περίπου 30. Παρέδωσε ένα φιλοσοφικό σύστημα συγκλονιστικής δύναμης και εύρους.
ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ & ΓΝΩΣΙΟΛΟΓΙΑ
Τα αισθητά αντικείμενα έχουν αυτόνομη ύπαρξη, γιατί απ’ αυτά αποτελείται ο πραγματικός κόσμος. οι ιδιότητες εκπορεύονται από το ίδιο το αντικείμενο, ενώ αποκτούν το νόημά τους μόνο σε σχέση με το ίδιο. Συνεπώς, ενδεχόμενη ανεξάρτητη ύπαρξη των ιδιοτήτων θα έχανε το νόημά της.
Τα αντικείμενα αποτελούν ένωση δύο διακριτών αλλά αδιαίρετων επιπέδων (κατηγοριών):
Μορφή: που φέρει τις ιδιότητες του αντικειμένου
Ύλη: αποτελεί το υλικό υπόβαθρο που κατέχει συγκεκριμένες ιδιότητες.
Η διαδικασία απόκτησης της γνώσης ακολουθεί τρία στάδια:
1. Αφετηρία αποτελεί η Αισθητηριακή Εμπειρία
2. Προϊόν της επανάληψης της προηγούμενης είναι η Μνήμη
3. Τέλος, ακολουθεί η Ενορατική Σύλληψη των καθολικών χαρακτηριστικών των πραγμάτων
Η Γνώση ξεκινά από την εμπειρία
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ —-ΕΠΑΓΩΓΗ—-> ΝΟΜΟΣ ή ΘΕΩΡΙΑ —-ΠΑΡΑΓΩΓΗ—-> ΕΞΗΓΗΣΕΙΣ-ΑΠΟΔΕΙΞΕΙΣ (71)
ΦΥΣΗ & ΜΕΤΑΒΟΛΗ
Αφετηρία αποτελεί η υπόθεση ότι η μεταβολή είναι πραγματική.
Η Μεταβολή λαμβάνει χώρα μόνο στο επίπεδο της Μορφής, ενώ η Ύλη παραμένει σταθερή.
Επιπλέον, η Μορφή μεταβάλλεται χάρη στην ύπαρξη του δίπολου: Μορφής προς Επίτευξη – Απουσίας Μορφής προς Επίτευξη.
Η μεταβολή έχει πάντα καθορισμένο τέλος.
Καθοριστική παράμετρος είναι πως η μεταβολή δεν λαμβάνει χώρα στον άξονα
Μη Είναι – Είναι, αλλά στον άξονα Είναι δυνάμει – Είναι ενέργεια. Έτσι απεμπλέκεται από την ένσταση του Παρμενίδη πως το τίποτα παράγει τίποτα, χάρη στην επινόηση μιας εναλλακτικής κατηγορίας.
Πηγή της Μεταβολής: Η Φύση του αντικειμένου.
Κάθε μεταβολή μπορεί να αναχθεί στη φύση του αντικειμένου.
Η φύση σύνθετων οργανισμών δεν προκύπτει από άθροιση ή μείξη των φύσεων των επιμέρους αντικειμένων αλλά έχει δική του ενική φύση ως ενοποιημένο όλο.
ΤΑ 4 ΑΙΤΙΑ ΜΕΤΑΒΟΛΗΣ:
- ΕΙΔΙΚΟ: Η μορφή που προσλαμβάνει το αντικείμενο
- ΥΛΙΚΟ: Η σταθερή ύλη στη μορφή της οποίας πραγματοποιείται η μεταβολή.
- ΠΟΙΗΤΙΚΟ: Ο φορέας της δράσης που επιφέρει τη μεταβολή
- ΤΕΛΙΚΟ: Ο σκοπός για τον οποίο πραγματοποιείται η μεταβολή
Ο σκοπός και η λειτουργία πολλών πραγμάτων είναι απαραίτητη για την κατανόησή τους.
Κατά συνέπεια το Τελικό Αίτιο έχει προτεραιότητα έναντι του Υλικού
Ο Κόσμος είναι εύτακτος, οργανωμένος, κόσμος σκοπιμότητας, τα αντικείμενα του οποίου συμπεριφέρνονται προβλέψιμα λόγω της Φύσης τους.
Η έμφαση στη λειτουργική εξήγηση, στην οποία οδηγεί η τελεολογία του Αριστοτέλη, απέκτησε θεμελιώδη χαρακτήρα για όλες τις επιστήμες και παραμένει ακόμα και σήμερα κυρίαρχος τρόπος εξήγησης στις βιολογικές επιστήμες.
ΚΟΣΜΟΛΟΓΙΑ
Αρχή: το σύμπαν είναι αιώνιο και συνεπώς δεν υπάρχει αφετηριακή στιγμή δημιουργίας του. [Συνεπής με την πεποίθηση ύπαρξης των μεταβολών στον άξονα Είναι δύναμη- Είναι Ενέργεια].
Το Σύμπαν χωρισμένο σε δύο περιοχές:
- ΥΠΟΣΕΛΗΝΕΙΑ: Κάτω από την τροχιά της Σελήνης. Αποτελεί την κατώτερη περιοχή στην οποία λαμβάνουν χώρα τα φαινόμενα της γέννησης, της φθοράς και των μεταβολών.
- ΥΠΕΡΣΕΛΗΝΕΙΑ: Πάνω από την τροχιά της Σελήνης. Αποτελεί την ανώτερη ουράνια περιοχή των αιώνια αμετάβλητων κύκλων. Η σύστασή τους αποτελείται από το αναλλοίωτο πέμπτο στοιχείο, τον Αιθέρα (πεμπτουσία). Ενώ δεν υπάρχει κενό (πλήρης αιθέρα).
Τα 4 θεμελιώδη στοιχεία της Υποσελήνειας περιοχής είναι: Γη, νερό, φωτιά, αέρας.
Αυτά μπορούν να αναχθούν σε αισθητές ιδιότητες. Αποφασιστικής σημασίας είναι τα ζεύγη: Θερμό-Ψυχρό & Υγρό-Ξηρό.
Οι διάφορες ουσίες που αποτελούν τον κόσμο τον γεμίζουν πλήρως, χωρίς να αφήνουν καθόλου κενό.
Επιπλέον 2 στοιχεία είναι βαριά (νερό, γη) και 2 ελαφρά (αέρας, φωτιά).
Τα βαριά κατευθύνονται προς το κέντρο του σύμπαντος και τα ελαφρά ανεβαίνουν προς την περιφέρεια (λόγω της φύσης τους).
ΕΠΙΓΕΙΑ & ΟΥΡΑΝΙΑ ΚΙΝΗΣΗ
2 βασικές αρχές:
1η η κίνηση δεν είναι ποτέ αυθόρμητη. Για κάθε κίνηση απαραίτητη προϋπόθεση η ύπαρξη του κινούντος
2η 2 είδη κίνησης: 1. Φυσική– 2. Εξαναγκασμένη ή Βίαιη
Στη Φυσική, η φύση του σώματος αποτελεί το Κινούν. (Στα ανάμεικτα η διεύθυνση καθορίζεται από την αναλογία των επιμέρους στοιχείων)
Στην εξαναγκασμένη, το ρόλο του κινούντος έχει η δύναμη που ασκείται. Όταν δε αυτή σταματά να επενεργεί, η κίνηση συνεχίζεται γιατί το Μέσο παίρνει το ρόλο του κινούντος.
Κίνηση εξαρτάται από δύναμη & αντίσταση. [t = Δ/Α]
Στην Υπερσελήνεια: Η τελειότερη μορφή κίνησης, δηλαδή η συνεχής, ομαλή, κυκλική, καθώς λόγω απουσίας αντίθετου του αιθέρα στοιχείου δεν επιδέχεται ποιοτική αλλαγή.
Οι Απλανείς αστέρες κινούνται ομαλά, σα να είναι στερεωμένοι σε ομαλά περιστρεφόμενη σφαίρα.
Οι 7 Πλανώμενοι ή Πλανήτες: εκτελούν πιο πολύπλοκη κίνηση που όμως είναι συμβατή με την ομαλή κυκλική κίνηση του ουρανού.
Αίτιο κίνησης στον Ουρανό: Η επιθυμία των ουράνιων σφαιρών να μιμηθούν την τελειότητα του Δημιουργού αποτελεί το Πρώτο Κινούν ως τελικό αίτιο.
Ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΩΣ ΒΙΟΛΟΓΟΣ
Το έργο του έθεσε τα θεμέλια της συστηματικής ζωολογίας και διαμόρφωσαν τη βιολογική σκέψη για τα επόμενα 2.000 χρόνια περίπου.
Βιολογία: Περιγραφική & εξηγητική κατάσταση. Η εξήγηση αποτελεί το τελικό σκοπό, αλλά η συλλογή δεδομένων αποτελεί το πρώτο βήμα για την έρευνα.
Μεγαλύτερη συμβολή στην περιγραφική ζωολογία.
Αρσενικό: Ειδικό ή ποιητικό αίτιο (συγχωνεύονται) – Θηλυκό: υλικό αίτιο.
ΤΑ ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ
Αντιμετώπιση των φιλοσοφικών προβλημάτων της εποχής του: φύση θεμελιώδους υλικού του σύμπαντος, κατάλληλα μέσα για να το γνωρίσουμε, προβλήματα μεταβολής & αιτιότητας, βασική δομή του σύμπαντος, φύση του θείου & σχέση του με τα υλικά πράγματα.
Προχώρησε μακρύτερα από οποιονδήποτε προηγούμενο στοχαστή και δημιούργησε νέους γνωστικούς κλάδους.
ΚΙΝΗΣΗ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ
ΤΑ ΦΥΣΙΚΑ:
Από τον 12ο αιώνα τα Φυσικά του Αριστοτέλη, όταν μεταφράστηκαν από τα αραβικά και το ελληνικό πρωτότυπο, άσκησαν μεγάλη επίδραση στη Δυτική διανόηση.
Παρουσιάζει συνολικά τις απόψεις του για τη μελέτη της Φύσης.
ΚΙΝΗΣΗ: Ουσιώδες συστατικό του ορισμού της Φύσης και Βάση της Φιλοσοφίας του.
Τα δύο πρώτα βιβλία των Φυσικών εισάγουν την έννοια της κίνησης και τις τέσσερις αριστοτελικές αιτίες (υλική, ποιητική, τυπική και τελική). Εδώ παρουσιάζεται το δόγμα του περί ουσίας και μορφής, σύμφωνα με το οποίο η αλλαγή είναι :
- γένεση και φθορά ή αλλοίωση
- αύξηση και μείωση και
- η τοπική κίνηση
ΦΥΣΙΚΗ ΤΕΛΕΟΛΟΓΙΑ: Τα πράγματα συμβαίνουν λόγω ύπαρξης Τελικού Σκοπού
ΚΙΝΗΣΗ (αλλαγή): Έχει πάντα ένα Αμετάβλητο Υπόστρωμα
ΑΛΛΑΓΗ ΚΙΝΗΣΗΣ: Λόγω διαδοχικής παρουσίας στο Υπόστρωμα, Αντιθέτων Μορφών
Στο έβδομο (ημιτελές) βιβλίο του αναλύονται οι σχέσεις ανάμεσα στο κινούμενο σώμα και στο κινούν
Το Κινούν δίνει ώθηση στο Κινούμενο κατά Λογική Αναγκαιότητα
ΑΞΙΩΜΑ: Κινούμενο & Κινούν είναι Διακριτά (τουλάχιστον θεωρητικά)
ΕΜΨΥΧΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ: Το Κινούν αποτελεί η Ψυχή
ΟΥΡΑΝΙΑ ΣΩΜΑΤΑ: Το Κινούν αποτελεί η Ουράνια Νόηση
Κινούν & Κινούμενο: Διακριτά αλλά όχι Φυσικά Χωρισμένα
Στο όγδοο βιβλίο του ο Αριστοτέλης καταλήγει στη γνωστή θεωρία της αντιπερίσπασης, σύμφωνα με την οποία η κίνηση του βλήματος προκαλείται από τη διαρκή πίεση που ασκεί σε αυτό ο περιβάλλων αέρας.
ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΦΥΣΙΚΗΣ & ΒΙΑΙΗΣ ΚΙΝΗΣΗΣ
Η Φυσική κίνηση: αφορά μετατοπίσεις, κατά τις οποίες τα σώματα κινούνται ανάλογα με την υπόστασή τους. Σώματα στα οποία κυριαρχούν ως συστατικά η γη και το νερό κινούνται προς τα κάτω, ενώ άλλα στα οποία κυριαρχούν ο αέρας και η φωτιά προς τα πάνω.
Στις βίαιες κινήσεις: τα σώματα μετατοπίζονται με τη δράση εξωτερικού κινούντος.
Ο Αριστοτέλης αντιλαμβάνεται την επιτάχυνση του σώματος όσο πλησιάζει στη Φυσική του Θέση (π.χ. πέτρα στο έδαφος), αλλά διαπραγματεύεται τις Φυσικές Κινήσεις ως ομαλές και δεν ενδιαφέρεται για την ποσοτική έκφραση μεταβολής της ταχύτητας.
Η Κίνηση: είναι Πλήρης Διαδικασία με Τελικό Σκοπό και δεν τον ενδιαφέρουν τα ενδιάμεσα
στάδια.
Φυσικές & Βίαιες Κινήσεις:
Ταχύτητα ανάλογη του Βάρους ή της Εφαρμοζόμενης Δύναμης.
Ταχύτητα αντιστρόφως ανάλογη Αντίστασης του Μέσου.
Φυσική κίνηση: Αντίσταση Μέσου ανάλογη της Πυκνότητας.
& Βίαιες Κινήσεις: Αντίσταση Μέσου ανάλογη Αντίστασης Σώματος
ΤΥΠΟΣ: U = F/R
Αν και ο Αριστοτέλης αποφεύγει τη χρήση μαθηματικών στην περιγραφή της φύσης θεωρεί ότι η κίνηση στο κενό είναι αδύνατη και απορρίπτει εντελώς την έννοια του κενού.
Οι απόψεις αυτές του Αριστοτέλη, επεξεργάζονται μαθηματικά τον 14ο αιώνα από τους calculatori (υπολογιστές) του Κολεγίου Μέρτον της Οξφόρδης.
ΠΗΓΕΣ
- 1. Ασημακόπουλος Μ.- Τσιαντούλας Α., Οι Επιστήμες της φύσης και του ανθρώπου στην Ευρώπη τ.Α, Εκδ. Ε.Α.Π., Πάτρα 2001.
- Lindberg D., Οι απαρχές της Δυτικής Επιστήμης, Εκδ. Ε.Μ.Π, μτφρ. Η. Μαρκολέφας, Αθήνα2 1997.
Ιστορία-Τέχνες-Πολιτισμός 