ΦΡΑΝΣΙΣ ΦΟΥΚΟΥΓΙΑΜΑ – ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

                                                                ΦΡΑΝΣΙΣ ΦΟΥΚΟΥΓΙΑΜΑ – ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ (ΕΚΔ. ΛΙΒΑΝΗ)                                                                                     

Το βιβλίο που προκάλεσε τον μεγαλύτερο θόρυβο μετά την κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ. Με αυτό το έργο ο Φουκουγιάμα σπεύδει να διατρανώσει το τέλος της ιδεολογικής εξέλιξης της ανθρωπότητας (και όχι του τέλους της ιστορικής εξέλιξης, όπως λανθασμένα του αποδόθηκε, σε αρκετές προσπάθειες κριτικής) με την οριστική νίκη της νεοφιλελεύθερης δημοκρατίας. Σε όλο το βιβλίο είναι εμφανής, σε φιλοσοφικό επίπεδο, ένας αμφιλεγόμενος ιδεαλισμός και σε πολιτικό επίπεδο ένας επιθετικός φιλελευθερισμός. Δεν αγγίζει τα σκοτεινά σημεία της αμερικάνικης πολιτικής, ενώ καθεστώτα όπως του Πινοσέτ στη Χιλή τα χαρακτηρίζει απλώς αυταρχικά. Στον αντίποδα, εμφανίζεται φανατικός πολέμιος των καθεστώτων της ανατολικής Ευρώπης τα οποία τα χαρακτηρίζει ολοκληρωτικά.. Συμπερασματικά το τέλος της ιστορίας θα μπορούσε να είναι το «ευαγγέλιο» του νεφιλελευθερισμού και αποκαλύπτει με γλαφυρό τρόπο τις επιδιώξεις των απολογητών του.

Στις αρχές της δεκαετίας του 90 με την κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ, η ευφορία και η αίσθηση της νίκης από το τη φιλελεύθερη δύση εκφράστηκε και σε θεωρητικό επίπεδο. Το πιο πολυσυζητημένο έργο της εποχής ήταν το βιβλίο (είχε προηγηθεί και άρθρο στον τύπο με τον ίδιο τίτλο) του Φράνσις Φουκουγιάμα με τίτλο: «Το τέλος της ιστορίας και ο τελευταίος άνθρωπος». Το κλίμα της περιόδου επέτρεπε στον Φουκουγιάμα να θριαμβολογεί υποστηρίζοντας πως η φιλελεύθερη δημοκρατία είναι το ακροτελεύτιο σημείο ιδεολογικής εξέλιξης της ανθρωπότητας καθώς είναι απαλλαγμένη από τις θεμελιακές εσωτερικές αντιφάσεις που αντιμετώπισαν όλα τα άλλα πολιτικά συστήματα. Επίσης υποστήριζε πως οι αρχές της αγοράς έχουν εξαπλωθεί έχοντας κατορθώσει να επιτύχουν πρωτόγνωρα επίπεδα υλικής ευημερίας ακόμα και στον τρίτο κόσμο, αποφεύγοντας ωστόσο να δώσει κάποια χειροπιαστά παραδείγματα! Ο ενθουσιασμός με τον οποίο χαιρέτιζε το παράδειγμα της Λατινικής Αμερικής στις αρχές της δεκαετίας του 90, για την υιοθέτηση νεοφιλελεύθερων πολιτικών μάλλον θα πρέπει να έχει μειωθεί καθώς στην ίδια περιοχή το σκηνικό έχει ανατραπεί εντελώς. Η Αργεντινή βρέθηκε στα πρόθυρα της επανάστασης, ενώ οι νεοφιλελεύθερες κυβερνήσεις ανατρέπονται σε μία σειρά από χώρες (Βενεζουέλα, Βραζιλία, Βολιβία κ.λ.π.).

Συνάμα, οι δομικές αντιφάσεις του συστήματος που υπερασπίζεται ο συγγραφέας τόσο σε οικονομικό, όσο και σε πολιτικό επίπεδο, έχουν οδηγήσει στις μέρες μας σε μια κρίση (οικονομική, πολιτική, θεσμών κ.λ.π.), το βάθος και το εύρος της οποίας, μπορεί να συγκριθεί μόνο με εκείνης της δεκαετίας του 30′ (του 20υ αιώνα). Ωστόσο, τις συνέπειες της κρίσης, ορατές σε μια σειρά από χώρες: Ισλανδία, Ιρλανδία, Κύπρος και Ευρωπαϊκός νότος, ακόμα και στις ίδιες τις Η.Π.Α., οι απολογητές του νεο-φιλελευθερισμού δεν δείχνουν μέχρι τώρα να έχουν τα εργαλεία ή τη βούληση αντιμετώπισής της, γεγονός που την καθιστά [την κρίση] μακρόσυρτη ανεξέλεγκτη, τουλάχιστον στην παρούσα φάση.

Ενδεικτικό είναι επίσης πως τα δικαιώματα στην εργασία, την κατοικία και την ιατρική περίθαλψη, τα αξιολογεί ως οικονομικά δικαιώματα δεύτερης και τρίτης βαθμίδας (το αποτέλεσμα της επικράτησης τέτοιων αντιλήψεων, το βιώνουμε στη χώρα μας με τραγικό τρόπο: τεράστια ανεργία, αποδόμηση του Κράτους Πρόνοιας, δυσβάσταχτη φορολόγηση των ακινήτων κ.λ.π.).  Ενώ τα προβλήματα όπως των αστέγων, των ναρκωτικών, της οικολογικής καταστροφής για τον ίδιο δεν είναι άλυτα εντός των πλαισίων των αρχών του (νέο)φιλελευθερισμού. Μιάμιση  δεκαετία μετά, όλα αυτά τα προβλήματα έχουν διογκωθεί ακόμα περισσότερο.

Οι δύο κύριοι άξονες της συλλογιστικής του Φουκουγιάμα, είναι πως αφενός η επιστήμη οδηγεί [αιτιοκρατικά] είτε στον καπιταλισμό, είτε στην φιλελεύθερη δημοκρατία και αφετέρου η τάση για αναγνώριση που διακατέχει το ανθρώπινο είδος είναι ο μοχλός που κινεί την ιστορία και η αιτία της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Σε ότι δε αφορά τον ιμπεριαλισμό αυτός προέρχονταν από τη μεγαθυμία της δύσης! Αυτές είναι κάποιες χαρακτηριστικές προσπάθειες του Φουκουγιάμα να φυτέψει το κεφάλι της φιλοσοφίας στην άμμο.

Σε ότι αφορά το Ισλάμ, ο συγγραφέας το αναγνωρίζει σαν μια συνεκτική και συστηματική ιδεολογία όπως το φιλελευθερισμό και το κομμουνισμό και μια αληθινή απειλή για τις (νεο)φιλελεύθερες πρακτικές ακόμα και σε χώρες που δε διαθέτει άμεση πολιτική ισχύ. Τέλος,  θεωρεί καθήκον της Δύσης να διαφυλάξει και να επεκτείνει τη [νεοφιλελεύθερη] δημοκρατία όπου αυτό είναι σωστό, χωρίς όμως να διευκρινίζει που αυτό είναι σωστό και με τι μέσα θα επιτευχθεί αυτός ο στόχος.

Αρκετά χρόνια μετά τη συγγραφή του βιβλίου του, ο Φουκουγιάμα έχει φτάσει σε κάποιες παραδοχές όπως ότι σε μερικές χώρες, κυρίως της Ανατολικής Ευρώπης η απουσία ενός σωστού θεσμικού πλαισίου τις άφησε σε χειρότερη κατάσταση μετά τη φιλελευθεροποίηση από ήταν πριν.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗΣ