«Γεννήθηκα Αριστερή και θα πεθάνω Αριστερή» κι ίσως βαθιά μέσα μας κάποιοι από εμάς να είχαμε την κρυφή όσο κι ανορθολογική ελπίδα πως η Ιστορικός-Βυζαντινολόγος θα μπορούσε να στηρίξει της θέση της αυτή.
Σ’ αυτήν λοιπόν την τελευταία της τηλεοπτική συνέντευξη στην εκπομπή του Νίκου Χατζηνικολάου, διάρκειας 1.18 λεπτών, επαίρεται διότι στην οικογένειά της δεν υπήρξε κανένας Κομμουνιστής, εντός της πολύτεκνης πατρικής της οικογένειας (η ίδια είναι το έκτο και τελευταίο παιδί μιας προσφυγικής οικογένειας που βρήκε λιμάνι στη γειτονιά του Βύρωνα).
Αποτελεί θαρρώ κοινό τόπο πως οι απόψεις της Ελένης Γλυκατζή-Αρβελέρ μας απασχολούν και τις σχολιάζουμε, διότι έχει προηγηθεί η παραδοχή πως συγκαταλέγεται ανάμεσα στις κορυφαίες και πολύ ιδιαίτερες φυσιογνωμίες του 20ου αιώνα. Σαν μια γυναίκα που διακρίθηκε κυρίως για την ακαδημαϊκή της πορεία, όντας μετανάστρια και ξεχωρίζοντας σε ένα ανδροκρατούμενο χώρο όπως ήταν το Γαλλικό πανεπιστήμιο της Σορβόννης, στο οποίο αναδείχτηκε σαν πρώτη γυναίκα πρύτανης στη μακραίωνη ιστορία του.
Ωστόσο, η ίδια παρότι διακεκριμένη Ιστορικός με παγκόσμια αναγνώριση, αισθάνεται την ανάγκη να αποκαταστήσει την ιστορικά «παρεξηγημένη» προσωπικότητα της βασίλισσας Φρειδερίκης. Ευτυχώς ή δυστυχώς, η επιχειρηματολογία της για το σκοπό αυτόν, εξαντλείται κυρίως στην προσεκτική και μετριοπαθή αντιμετώπιση της βασίλισσας προς την ίδια και σε κανένα σημείο δεν καταφέρνει να δομήσει το ίδιο προφίλ για την πολιτική της βασίλισσας σε μια ιδιαίτερα έκρυθμη και ταραγμένη περίοδο της σύγχρονης Ιστορίας της Ελλάδας.
Στην ίδια συνέντευξη και λίγα λεπτά αργότερα, επαίρεται με σχεδόν αφελή τρόπο (κι ίσως για μια άλλη προσωπικότητα να της πιστώνονταν το ελαφρυντικό της αφέλειας, αλλά σε καμία περίπτωση για την οξυδερκή Αρβελέρ) πως κάλεσε τη γαλλική αστυνομία 22 φορές να μπει στο γαλλικό πανεπιστήμιο προκειμένου να καταστείλει τους φοιτητές. Άλλωστε χάρη σ’ αυτές τις μεθοδεύσεις, κέρδισε τον διόλου τιμητικό τίτλο του «μεγαλύτερου φασίστα» από τους ίδιους τους φοιτητές.
Στο πολιτικό πεδίο ο τίτλος της «αριστερής», μοιάζει περισσότερο με ανεδαφική παραπλανητική ταμπέλα της αστυνομίας προκειμένου να τη στιγματίσει, βγαλμένη από άλλη εποχή, παρά με δική της συνειδητή επιλογή. Δεν είναι μονάχα η φοβική υιοθέτηση του «Ναι» στο δημοψήφισμα, το οποίο θα μπορούσε να αποδοθεί και σε φοβίες προερχόμενες από την ηλικία. Κυρίως είναι η ανοιχτή στήριξη προς το δεξιό πρωθυπουργό και τις νεοφιλελεύθερες (αντί)μεταρρυθμίσεις της κυβέρνησής του. Προφανώς αυτός είναι κι ο λόγος που στην τελευταία συνέντευξη, δέχεται τις κολακείες από ανθρώπους κυρίως που αντιπροσωπεύουν πολιτικά το συγκεκριμένο χώρο, παρά την ευρύτερη αναγνώριση που χαίρει.
Σε ένα πιο προσωπικό επίπεδο η Ιστορικός αφήνει να διαφανεί ένας φετιχισμός με τη στρατιωτική στολή, γεγονός που ενισχύει όχι μονάχα η επιλογή του Γάλλου αξιωματικού Αρβελέρ για σύντροφο, αλλά κι άλλες δικές της αναφορές αισθητικού περιεχομένου σε περιπτώσεις που πρωταγωνιστούσαν ένστολοι.
Όσον αφορά τη γνώμη της για το φλέγον ζήτημα της πανδημίας του κορονόιου, η προσέγγιση της μοιάζει να φλερτάρει με τον ευγονισμό, παρότι μάλλον επιχειρεί να δώσει μια Ιστορική και συνεπώς αποστασιοποιημένη οπτική για την επαναλαμβανόμενη εμφάνιση πανδημιών στην ανθρώπινη Ιστορία. Στον αντίποδα, αξίζει να μνημονεύσουμε πως σε παλαιότερη συνέντευξη έχει υποστηρίξει πως στην φασιστική θέση περί «καθαρότητας» της φυλής, ίσως μας εξέπληττε μια διαπίστωση πως περισσότερο «ελληνικό dna» να υπάρχει στην άλλη πλευρά του Αιγαίου.
Επιπλέον, αξίζει κι είναι πρέπον να μνημονεύσουμε τη συμβολή της Ελένης Γλυκατζή Αρβελέρ στην Ευρωπαϊκή ιστοριογραφία και τη Βυζαντινολογία, υιοθετώντας την οπτική του Πωλ Βαλερύ για την οριοθέτηση του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού. Δηλαδή, πως ο προηγούμενος εδράζεται σε τρεις πυλώνες: την (αρχαιο)ελληνική σκέψη, το Ρωμαϊκό νόμο και τη χριστιανική πνευματικότητα.
Εδώ θα σταθούμε στο ιστορικό έργο «Οι Ευρωπαίοι» που αποτελεί συλλογή δοκιμίων πολλών διαφορετικών Ιστορικών, με την Αρβελέρ πέραν της κατάθεσης της δικής της ιστορικής ματιάς να έχει μαζί με τον Ayamard και την επιμέλεια για το σύνολο της έκδοσης (στην Ελλάδα κυκλόφορεί από τις εκδόσεις Σαβάλας).
Στο προηγούμενο έργο είναι διακριτή η διαφοροποίηση της Ιστορικού Αρβελέρ από τη σκέψη αρκετών συναδέλφων της. Πιο συγκεκριμένα, η πλειοψηφία των Ιστορικών (προερχόμενοι κυρίως από χώρες της Δύσης) υποστηρίζει πως στην Ευρωπαϊκή Ιστορία υπάρχει μια Τομή με την παρέλευση της Αρχαιότητας και οι όποιες Ιστορικές συνέχειες, συνέχισαν να υπάρχουν στο Μεσαίωνα στον δυτικοευρωπαϊκές χώρο. Αντίθετα, η Βυζαντινολόγος Αρβελέρ υποστηρίζει πως Ιστορική Τομή συντελείται στον Δυτικοευρωπαϊκό χώρο με την κατάλυση της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Όμως σύμφωνα με την ίδια Ιστορικό, στην Ανατολική Ευρώπη εντοπίζεται η όποια Ιστορική συνέχεια. Αυτή η συνέχεια συντελείται ακριβώς στο χώρο που καταλαμβάνει η Βυζαντινή Αυτοκρατορία και η οποία πέραν της λειτουργίας της ως πολιτισμικού χωνευτηρίου, που μάλιστα όσο συρρικνώνονταν εδαφικά τόσο εξελληνίζονταν, διαφύλαξε και παράδωσε στη Δύση μέρος της αρχαίας κληρονομιάς της Ευρώπης.
Επιπλέον, για λόγους μια καλύτερης κι αντικειμενικότερης αποτίμησης, πρέπει να συνυπολογίσουμε πως σε κάποια επίμαχα θέματα της επιστήμης της, η Ελένη Γλύκατζη Αρβελέρ έχει επιλέξει να σταθεί από την πλευρά της Ιστορικής Αλήθειας. Μεταξύ άλλων αναφερόμαστε φυσικά και στην άποψη της για το ρόλο της εκκλησίας κατά τα χρόνια της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, αλλά και στην περίοδο της τουρκοκρατίας. Στο πεδίο αυτό υπερισχύει η νηφάλια ιστορική της ματιά (είναι καταγεγραμμένη σε παλαιότερες συνεντεύξεις της), αναδεικνύοντας το διχαστικό ρόλο της εκκλησίας και του Σχολάριου κατά την κρίσιμη περίοδο της πολιορκίας της Κωνσταντινούπολης κι όχι μόνο. Επίσης, η Ιστορικός έχει προσπαθήσει πειστικά να αποδομήσει το μύθο του «κρυφού σχολείου» κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας. Για τη συγκεκριμένη ιστορική περίοδο, εστιάζει με αρκετή αντικειμενικότητα στη σημασία του Διαφωτισμού και στον πόλεμο που κήρυξε εναντίον του η ορθόδοξη εκκλησία.
Συνοψίζοντας, θεωρούμε ωφελιμότερο να κρατάμε στη μνήμη μας την Ελένη Γλύκατζη Αρβελέρ, πρωτίστως ως Ιστορικό λόγω της συμβολής της στην Ευρωπαϊκή Ιστοριογραφία κι όχι για τις παρεμβάσεις στην πολιτική επικαιρότητα. Παρά το γεγονός πως την ίδια τη γοητεύει η ιδέα να δηλώνει «Αριστερή», κυρίως λόγω των χρόνων της πρώτης νιότης, εκείνη οφείλει να γνωρίζει καλύτερα πως στο συγκεκριμένο χώρο δεν υπάρχουν ισόβια και διαχρονικά παράσημα και πως «τα στερνά τιμούν τα πρώτα» που λέει κι ο λαός.
Ιστορία-Τέχνες-Πολιτισμός 