Η ΕΥΡΩΠΗ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ-Η ΑΝΟΔΟΣ ΤΟΥ ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΣΜΟΥ (1919-1939)

Η ΕΥΡΩΠΗ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ (1919-1939)

Ο ΧΑΡΤΗΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 30

  ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΗΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΑΥΤΑΡΧΙΚΩΝ ΚΑΘΕΣΤΩΤΩΝ ΣΤΗ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ

Τα αυταρχικά καθεστώτα εμφορούνταν από αντιφιλελευθερισμό, φανατικό αντικομουνισμό & ακραίο εθνικισμό.

Στις πρακτικές τους εντάσσονταν η βίαιη καταστολή & ο μιλιταρισμός.

Διατράνωναν την πίστη τους στις παραδοσιακές αξίες της θρησκείας, της έννομης τάξης & της οικογένειας.

ΟΙ ΑΙΤΙΕΣ ΤΗΣ ΕΠΙΚΡΑΤΗΣΗΣ ΤΟΥ ΑΥΤΑΡΧΙΚΟΥ ΠΡΟΤΥΠΟΥ ΣΤΗΝ ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ.

Η μετατροπή των ακροδεξιών κινημάτων σε κινήματα εξουσίας οφείλεται, μεταξύ άλλων, στην κατάρρευση των παλαιών αυτοκρατορικών καθεστώτων, στην οικονομική & πολιτική εξασθένιση των κυρίαρχων κοινωνικών τάξεων, στην ευρεία υποστήριξη & αποδοχή από τα ανασφαλή μικροαστικά & μεσοαστικά στρώματα, που έβλεπαν την οικονομική τους κατάσταση & την κοινωνική τους θέση να κλονίζεται.

Επίσης οι βιομήχανοι είχαν κάθε λόγο να επιζητούν τη διάλυση των συνδικάτων & την εργασιακή πειθαρχία που ευαγγελίζονταν οι ακροδεξιοί, ενώ η εύνοια της εκκλησίας κερδήθηκε, λόγω του τρόμου που ένιωθε στο άκουσμα του κομμουνισμού. Εξάλλου, η οικονομική κρίση, υπονόμευσε την πίστη στον κοινοβουλευτισμό & το φιλελεύθερο καπιταλιστικό σύστημα. Ειδικότερα οι χώρες με έλλειψη κοινοβουλευτικών & φιλελεύθερων παραδόσεων αποδείχτηκαν οι πιο ευάλωτες.

ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΙΤΑΛΙΚΟΥ ΦΑΣΙΣΜΟΥ & ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΥ ΕΘΝΙΚΟΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΥ: ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΙΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΠΟΥ ΤΟΥΣ ΕΞΕΘΡΕΨΑΝ – ΤΟΝ ΤΡΟΠΟ ΑΝΟΔΟΥ ΧΙΤΛΕΡ & ΜΟΥΣΟΛΙΝΙ ΣΤΗΝ ΕΞΟΥΣΙΑ – ΤΑ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΤΟΥΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ & ΤΑ ΓΝΩΡΊΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΥΤΑΡΧΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΟΥ ΕΓΚΑΘΙΔΡΥΣΑΝ

 

ΜΟΥΣΟΛΙΝΙ: Η ΑΝΟΔΟΣ ΤΟΥ ΦΑΣΙΣΜΟΥ

       ΣΥΝΘΗΚΕΣ

Οι δυσχερείς οικονομικές & κοινωνικές συνθήκες που επικρατούσαν στις δύο χώρες, αποτέλεσαν μέχρι ενός σημείου, ευνοϊκό πεδίο για την διάδοση των ακραίων ιδεών τους. Κοινά σημεία αποτελούν η λαϊκή απήχηση που κέρδισαν από τα ανασφαλή μικρομεσαία αστικά στρώματα αλλά & η συναίνεση των αρχουσών τάξεων που ήθελαν να χρησιμοποιήσουν τα 2 κόμματα ως αντικομουνιστικό ανάχωμα και να εξασφαλίσουν την εργασιακή πειθαρχία. Τέλος, δεν είναι τυχαίο πως και δύο χώρες, διαφορετικό βέβαια βαθμό, πίστευαν πως είχαν αδικηθεί από τις ειρηνευτικές συνθήκες που ακολούθησαν τον Μεγάλο Πόλεμο, έτσι εκμεταλλεύτηκαν το κλίμα δυσαρέσκειας, τη διάθεση ρεβανσισμού (στη Γερμανία) και τις ελπίδες επέκτασης

ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΟΔΟΥ                                 

Και στις δύο περιπτώσεις η αρχική αντικαπιταλιστική ρητορική εξαλείφθηκε, στην προσπάθεια ανόδου στην εξουσία, ενώ χρησιμοποιήθηκαν τόσο τα μέσα προπαγάνδας όσο και τη δράση παράνομων παραστρατιωτικών ομάδων για την διάλυση, τον εκφοβισμό, την εξόντωση των αντιπάλων τους

ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΤΟΥΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ & ΓΝΩΡΊΣΜΑΤΑ ΑΥΤΑΡΧΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ                    

ΧΙΤΛΕΡ: Ο ΑΡΧΗΓΟΣ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ (ΝΑΖΙ)

Υπόσχεση εθνικού μεγαλείου και ανελέητη δίωξη του κομμουνισμού και κάθε πολιτικού αντιπάλου. Ίδρυσαν μονοκομματικά καθεστώτα με γνωρίσματα: αυταρχισμό, τη λογοκρισία, ανελευθερία, τον εθνικισμό, τον μιλιταρισμό, την υποχρεωτική οργάνωση στα κρατικά ελεγχόμενα συλλογικά όργανα.

Σημαντική διαφορά ωστόσο, εντοπίζεται στο ιδεολογικό πεδίο, με την έντονη ρατσιστική και αντισημιτική εθνοσοσιαλιστική πρακτική. Ενώ στον ιταλικό φασισμό δεν παρατηρήθηκε παρόμοια τάση.

ΟΙ ΧΩΡΕΣ ΣΤΙΣ ΟΠΟΙΕΣ ΕΠΙΒΛΗΘΗΚΑΝ ΑΥΤΑΡΧΙΚΑ ΑΝΤΙΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΑ ΚΑΘΕΣΤΩΤΑ

Δεν είναι τυχαίο το γεγονός, πως παρά την εντύπωση ότι νικήτριες του Μεγάλου Πολέμου ήταν οι δημοκρατικές δυνάμεις, μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 30, κυριαρχούν φασιστικές, βασιλικές ή εθνικιστικές δικτατορίες, σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες:

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ:

Ουγγαρία (1919), Πολωνία (Συνταγματάρχες) (1926), Αυστρία, Γερμανία (Χίτλερ) (1933)

Ι. ΜΕΤΑΞΑΣ: ΔΙΚΤΑΤΟΡΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ

   ΝΟΤΙΑ ΕΥΡΩΠΗ

Ισπανία (1923), Ιταλία (Μουσολίνι), Πορτογαλία (1926), Αλβανία (1928), Γιουγκοσλαβία (1929), Ελλάδα, Βουλγαρία (1936), Ρουμανία (1938)

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ

Λιθουανία (1929), Εσθονία (1933), Λετονία (1934)

ΤΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΑΝ ΤΑ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΒΡΕΤΑΝΙΑΣ & ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΑΣ

Κλίμα πόλωσης αντιμετώπισαν και οι 2 νικήτριες του Μεγάλου Πολέμου. Για να ανακτήσουν το χαμένο έδαφος στις παγκόσμιες αγορές και για να αντιμετωπίσουν τον ανταγωνισμό με Η.Π.Α. & Ιαπωνία, οι κυβερνήσεις σε Λονδίνο & Παρίσι υιοθέτησαν αντιπληθωριστική πολιτική, η οποία θα διατηρούσε τα βιομηχανικά προϊόντα σε χαμηλές τιμές και θα τα καθιστούσε ανταγωνιστικά. Όμως συνέπεια υπήρξε η καθήλωση των ημερομισθίων και χειροτέρευση του ήδη άθλιου βιοτικού επιπέδου της βρετανικής & γαλλικής εργατικής τάξης.

ΒΡΕΤΑΝΙΑ:

Συνεχείς απεργίες & εργατικές αναταραχές με κορύφωση στην πανεθνική απεργία των συνδικάτων του 1925. Η άνοδος του Εργατικού Κόμματος στην εξουσία το 1924 & 1929 δεν άλλαξε πολλά πράγματα, αφού στηρίχθηκε σε κοινοβουλευτική μειοψηφία και δεν κατόρθωσε να εφαρμόσει την φιλεργατική πολιτική της.

ΓΑΛΛΙΑ:

Λ. ΜΠΛΟΥΜ: ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΟΣ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΤΟΥ ΛΑΪΚΟΥ ΜΕΤΩΠΟΥ

Οι διώξεις συνδικαλιστικές και ηγετών του εργατικού κινήματος, επέφερε σχετική ηρεμία τη δεκαετία του 1920, δίχως όμως να αμβλύνει τις διαφορές. Η οικονομική κρίση του 30 εξέθρεψε ισχυρό φασιστικό κίνημα. Για να προλάβουν εξελίξεις παρόμοιες με της Ιταλίας & της Γερμανίας, οι σοσιαλιστές, οι ριζοσπάστες & οι κομμουνιστές συγκρότησαν το 1936 το «Λαϊκό Μέτωπο». Τις συμμαχίες κομμουνιστών με προοδευτικά αστικά κομμάτια και σοσιαλιστές είχε εγκρίνει και η Κομιντέρν ως μέσου αναχαίτισης του φασισμού. Η βραχύβια κυβέρνηση του Μπλουμ με τα φιλεργατικά & φιλολαϊκά μέτρα, μετέδωσε ενθουσιασμό στους εργαζομένους αλλά εξόργισε το οικονομικό κατεστημένο & τους συντηρητικούς. Η άνοδος του πληθωρισμού ως συνέπεια του προγράμματος παροχών προκάλεσε την πτώση της κυβέρνησης Λαϊκού Μετώπου το 1937.

ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΩΝ ΕΞΕΛΙΞΕΩΝ ΤΩΝ ΠΕΡΙΟΔΩΝ 1919-1923, 1924-1929, 1933-1938

1919-1923:

Οι Γερμανοί δεν αναγνώριζαν τις ταπεινωτικές & άδικες Συνθήκες του Παρισιού και προσπάθησαν με κάθε τρόπο να αναθεωρήσουν τους όρους τους.

Το 1923 προκλήθηκε η πρώτη σοβαρή κρίση με εισβολή των γαλλοβελγικών στρατευμάτων στη Ρηνανία για να εκβιάσουν την καταβολή επανορθώσεων. Η λύση ήρθε από τα αμερικάνικα δάνεια και τη συμβιβαστική πολιτική Βρετανίας & Η.Π.Α., ως αποτέλεσμα φόβου για την προσέγγιση Ρωσίας & Γερμανίας.

Η Γαλλία απογοητευμένη από τη στάση των πρώην συμμάχων της, αναζήτησε επιτυχημένα συμμαχίες με χώρες της ανατολικής Ευρώπης το διάστημα 1921-1926. Έτσι σύναψε συμφωνίες & συμμαχίες με Γιουγκοσλαβία, Ρουμανία, Πολωνία & Τσεχοσλοβακία.

1924-1929:

Η διευθέτηση του ακανθώδους ζητήματος των επανορθώσεων, η απαρχή δυναμικής ανάπτυξης της γερμανικής βιομηχανίας & οικονομίας, η ευνοϊκή πολιτική συγκυρία και η προσωπική συμβολή των υπουργών εξωτερικών: Βρετανίας, Γαλλία, Γερμανίας, διαμόρφωσαν από το 1924 ένα τυπικό πλαίσιο ειρήνης. Κορυφαίο διπλωματικό γεγονός της εποχής – που δημιούργησε υπερβολική αισιοδοξία – αποτέλεσε η Συνθήκη του Λοκάρνο το 1925 στην Ελβετία, η οποία επισφράγισε τη γαλλο-γερμανική προσέγγιση. Η αναγνώριση των μεταπολεμικών συνόρων από τη Γερμανία καθησύχασε τη Γαλλία, ενώ άνοιξε ο δρόμος για την άρση της διπλωματικής απομόνωσης της Γερμανίας αφού το 1926 έγινε δεκτή στην Κοινωνία των Εθνών.

1933-1938:

Με την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία τα δεδομένα ανατράπηκαν:

Το 1933 η Γερμανία αποχώρησε από την Κοινωνία των Εθνών, το 1934 οι ναζί υποκίνησαν πραξικόπημα στην Αυστρία, το 1935 οι όροι αποστρατικοποίησης παραβιάστηκαν κατάφωρα, με την υποχρεωτική θητεία & την στρατικοποίηση της Ρηνανίας. Το 1936 υπογράφτηκε πρωτόκολλο συνεργασίας Γερμανίας – Ιταλίας. Το 1937 ξεκινά η συγκρότηση της «Μεγάλης Γερμανίας», με προσαρτήσεις γερμανικών κοινοτήτων της Κεντρικής & Ανατολικής Ευρώπης. Το 1938 τα γερμανικά στρατεύματα προσαρτούν την Αυστρία & τον ίδιο χρόνο προσαρτούν – με συγκατάθεση της Γαλλίας & Βρετανίας – τη Σουδητία από την Τσεχοσλοβακία.

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ:

Αντίδραση στον Ορθολογισμό: Φρόιντ & ψυχανάλυση – Φιλοσοφία Χαΐντεγκερ – Φ. Κάφκα

Προυστ – Τζόυς – Β. Γουλφ – Τ. Μαν / Λουί Αραγκόν – Τζ Όργουελ.

Φωβισμός – Γαλλία

Εξπρεσιονισμός – Ιταλία

Φουτουρισμός – Ιταλία

Κυβισμός – Πικάσο

Ντα- Ντα- Σουρεαλισμός

Ρώσικη Πρωτοπορία – Καντίνσκι/ Σοσιαλιστικός ρεαλισμός

ΠΗΓΕΣ

1. Αρβελέρ Ελένη και Aymard Maurice (επιμ.), Β’ Έκδοση, τ Β, Σαββάλας, Αθήνα 2003 (Les Europeens, 2000)
2. Hobsbawm Eric, Για την Ιστορία, Α’ Έκδοση Θεμέλιο, Αθήνα 1998 (On History, 1997)
3. Ράπτης Κώστας, Γενική Ιστορία της Ευρώπης κατά τον 19^ο και τον 20^ο αιώνα, Εκδόσεις ΕΑΠ, Πάτρα 2000
4. Η Μεγάλη Ιστορία του 20^ου αιώνα, Μεσοπόλεμος-Δημοκρατίες και Ολοκληρωτισμοί, Αποστολοπούλου Μ.-Σφυρόερα Σ. (επιμ.), Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2002

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗΣ