ΕΥΡΩΠΗ: 1ος ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ-Ο «ΜΕΓΑΛΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ» 1914-1918

Ο «ΜΕΓΑΛΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ» 1914-1918

 Ο ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

ΧΑΡΤΗΣ ΤΟΥ 1ου ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

Αν και κατά βάση ήταν ένας Ευρωπαϊκός πόλεμος, αναμφισβήτητα είχε παγκόσμιο χαρακτήρα για τους εξής κυρίως λόγους:

1. Καναδοί, Αυστραλοί, Νεοζηλανδοί, Βορειοαφρικάνοι, Ινδοί, Αμερικάνοι, πολέμησαν στο πλευρό της Αντάντ.

2. Οι Ιάπωνες επέκτειναν την κυριαρχία τους σε βάρος της Γερμανίας, στον Ειρηνικό Ωκεανό & στα παράλια της Κίνας.

3. Ναυμαχίες & η δράση των υποβρυχίων δεν περιορίστηκαν στις ευρωπαϊκές θάλασσες.

4. Οι αποικίες έπαιξαν στρατηγικό ρόλο στην έκβαση του πολέμου

5. Ο Πόλεμος επέδρασε καταλυτικά στην πορεία του κόσμου τον 20^ο Αι., καθώς κλόνισε την παγκόσμια ηγεμονία των χωρών της Δυτικής Ευρώπης & ανέδειξε νέες δυνάμεις: Η.Π.Α.- Ε.Σ.Σ.Δ.

 ΟΙ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΠΟΥ ΕΠΙΚΡΑΤΟΥΣΑΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΝΑΡΞΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ.

Ενθουσιασμός και εθνικιστικός παροξυσμός, καθώς διατράνωναν την βούληση για την υπεράσπιση των «εθνικών δικαίων». Τόσο οι ηγεσίες όσο & οι λαοί πίστευαν πως ο πόλεμος θα ήταν σύντομος και δε θα επηρέαζε τη ζωή τους.

Τους πρώτους μήνες και μέχρι την άνοιξη του 1915 κυριαρχούσε ένα αίσθημα εθνικής ανάτασης, ομοψυχίας, ένα πνεύμα συναίνεσης στο εσωτερικό των κρατών ως προς τα βασικά οικονομικά & κοινωνικά ζητήματα. Διαμορφώθηκε μια κατάσταση εντελώς διαφορετική από την προηγούμενη περίοδο, όταν οι περισσότερες χώρες της Δυτικής & Κεντρικής Ευρώπης είχαν γνωρίσει μεγάλο κύμα απεργιών & έντονη αμφισβήτηση του κοινωνικού συστήματος.

 ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΕΞΕΛΙΞΕΩΝ & ΤΩΝ ΣΥΝΘΗΚΩΝ ΠΟΥ ΕΠΙΚΡΆΤΗΣΑΝ ΣΤΑ ΤΡΙΑ ΚΥΡΙΑ ΜΕΤΩΠΑ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ.

ΔΥΤΙΚΟ:

Αντιπαρατάχθηκαν τα γερμανικά ενάντια στα Γαλλο-Βρετανικά στρατεύματα. Αρχικά, ο σχεδιασμός του Γερμανικού Επιτελείου και οι γρήγορες κινήσεις των Γερμανών τους έφεραν σε απόσταση 25 χ.λ.μ. από το Παρίσι. όμως οι Γάλλοι εξισορρόπησαν τα πράγματα με τη νίκη στη μάχη του ποταμού Μάρνη. Από το Νοέμβρη του 1914 και ύστερα από σφοδρές μάχες για την κατάληψη του Βελγίου, το μέτωπο σταθεροποιήθηκε σε μια γραμμή που ξεκινούσε δυτικά από τη Βόρεια Θάλασσα και έφτανε ανατολικά μέχρι τα ελβετικά σύνορα.

Το μέτωπο έμεινε στάσιμο για τρία και πλέον χρόνια, οδηγώντας σε έναν ψυχοφθόρο και καταστροφικό πόλεμο θέσεων και χαρακωμάτων. Οι στρατιώτες ζούσαν σε άθλιες συνθήκες και αντιμετώπιζαν φονικότατα όπλα. Οι αμυνόμενοι ήταν σε πλεονεκτικότερη θέση από τους επιτιθέμενους και οι μεγάλης κλίμακας επιθέσεις οδηγούσαν σε φονικές μάχες δίχως σημαντικές αλλαγές.

ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ:

Παρουσίαζε 2 όψεις: 1^η τα γερμανικά στρατεύματα νίκησαν κατ’ επανάληψη τα ρώσικα στη βόρεια Πολωνία. 2^η Στο νότο (Γαλικία), τα αυστριακά στρατεύματα υπέστησαν συντριπτικές ήττες και μόνο χάρη στη γερμανική συνδρομή κατάφεραν να συγκρατήσουν το μέτωπο. Οι Γερμανοί κατέλαβαν την Βαρσοβία (8/1915) & Βουκουρέστι (12/1916), ενώ το 1917 εισέβαλαν σε Ουκρανία, Λευκορωσία & Βαλτικές χώρες. Ήδη από τα τέλη του 1916 ο ρώσικος στρατός βρίσκονταν στα όρια διάλυσης.

ΝΟΤΙΟ:

Οι Σέρβοι πρόβαλαν απεγνωσμένη αντίσταση στις υπέρτερες αυστριακές δυνάμεις, μέχρι το φθινόπωρο του 1915 όπου καταλείφθηκε το Βελιγράδι. Τα υπολείμματα του Σέρβικου στρατού κατέφυγαν στα βουνά της Αλβανίας και το 1916 στην Μακεδονία, όπου οι Γάλλοι είχαν ανοίξει νέο μέτωπο, με κέντρο τη Θεσσαλονίκη και την υποστήριξη της επαναστατικής κυβέρνησης Βενιζέλου σε μια διχασμένη Ελλάδα. Στο μεταξύ οι Αυστριακοί κατέλαβαν το Μαυροβούνιο & την Αλβανία. Σε διπλωματικό επίπεδο, στα Βαλκάνια με τις κεντρικές δυνάμεις συμμάχησαν οι Οθωμανοί & οι Βούλγαροι, ενώ με την Αντάντ, η Ιταλία, η Ρουμανία και το 1917 η Ελλάδα.

 ΟΙ ΛΟΓΟΙ ΤΩΝ ΔΥΣΚΟΛΙΩΝ ΕΙΡΗΝΕΥΣΗΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

Παρ’ όλο που οι κοινωνίες είχαν εξαντληθεί και οι φωνές υπέρ της ειρήνης – ειδικά στη Γερμανία – δίχως προσαρτήσεις & αποζημιώσεις πλήθαιναν, οι πολιτικές ηγεσίες & τα κυρίαρχα οικονομικά & κοινωνικά στρώματα δεν έβρισκαν πεδίο συνεννόησης για τον αμοιβαίο τερματισμό του πολέμου. Οι γερμανικές επιδιώξεις για ανάδειξη της χώρας σε παγκόσμια δύναμη ή έστω, για τη δημιουργία Μεσευρώπης, υπό την ηγεμονία της οποίας θα ήταν: Ολλανδία, Βέλγιο, Γαλλία, Δανία, Σουηδία, Νορβηγία, Αυστροουγγαρία, Πολωνία, Ιταλία, δεν συμβιβάζονταν με τα γαλλογερμανικά συμφέροντα.

 ΟΙ ΑΙΤΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΛΛΑΓΗ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, Η ΟΠΟΙΑ ΣΗΜΕΙΩΘΗΚΕ ΤΟΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΧΡΟΝΟ 1917-1918 & ΚΑΘΟΡΙΣΕ ΤΗΝ ΕΚΒΑΣΗ ΤΟΥ.

1. Η σημαντικότερη διπλωματική εξέλιξη που άλλαξε τον συσχετισμό δυνάμεων το 1918 ήταν η κήρυξη πολέμου των Η.Π.Α. στη Γερμανία το 1917 με αφορμή τον πόλεμο υποβρυχίων της τελευταίας. Πολλοί Αμερικάνοι βιομήχανοι, έμποροι, μεγαλογαιοκτήμονες πλούτισαν τα 2 πρώτα χρόνια του πολέμου, με τις εξαγωγές προς τις δυνάμεις τις Αντάντ και δεν ανέχονταν την οικονομική δυσπραγία λόγω των υποβρυχίων. Εξάλλου, η πτώση του Τσάρου διευκόλυνε τον Γουίλσον να στηρίξει τις ιδεολογικά συγγενείς δυνάμεις της Αγγλίας & Γαλλίας, ενώ η αποχώρηση των Ρώσων από τον πόλεμο επέσπευσε την αμερικάνικη εμπλοκή που φοβήθηκε την γερμανική επικράτηση.

2. Άλλος λόγος, ήταν η ηγεμονία στις Θάλασσες του Αγγλογαλλικού στόλου, που επέφερε οικονομικό στραγγαλισμό της Γερμανίας & προβλήματα εφοδιασμού σε τρόφιμα & πολεμοφόδια. Αντίθετα, ο απρόσκοπτος εφοδιασμός των δυνάμεων της Ανταντ και οι τεράστιες δυνατότητες σε τρόφιμα , πολεμοφόδια & κεφάλαια συνέβαλε καθοριστικά στην τελική έκβαση του πολέμου.

 ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ ΠΟΥ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΑΝ ΣΤΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΤΟΥΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ: ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ – ΑΥΣΤΡΙΑΚΗ & ΡΩΣΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ.

ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ: Ελλείψεις προμηθειών & η εισαγωγή δελτίου τροφίμων αύξησαν τις αντιδράσεις κατά του πολέμου. Ειδικά από τον Απρίλη του 1917 δημιουργήθηκε το ανεξάρτητο Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα, από τους κόλπους της ήδη υπάρχουσας Σοσιαλδημοκρατίας με πιο προωθημένα αιτήματα ειρήνευσης.

ΑΥΣΤΡΙΑΚΗ: Ακόμα χειρότερη κατάσταση από τη Γερμανία. Ο θάνατος του Φραγκίσκου- Ιωσήφ συμβόλου της πολυεθνικής αυτοκρατορίας σήμανε την αρχή του τέλους. Η διετία 1916-1918 ήταν γεμάτη εθνικιστικές εντάσεις και οικονομικών, κοινωνικών & πολιτικών προβλημάτων. Η Δυαδική Μοναρχία δεν υφίστατο στην πράξη αφού οι Ούγγροι δρούσαν σχεδόν ανεξάρτητα, εκμεταλλευόμενοι την αυστριακή εξάρτηση σε σιτηρά. Επιπλέον, Βιέννη & Βουδαπέστη δεν μπορούσαν να επιβληθούν στις επαρχιακές διοικήσεις με αλλοεθνείς πληθυσμούς. Τσέχοι, Πολωνοί, Νότιοι Σλάβοι αναζητούσαν τη χειραφέτησή τους μέσα στο πλαίσιο γενικής κατάρρευσης.

ΡΩΣΙΚΗ: Αντιμετώπισε τη σοβαρότερη κρίση κατά τη διάρκεια του πολέμου. Τα κοινά προβλήματα όλων των εμπολέμων ήταν απίστευτα οξυμμένα στη τσαρική Ρωσία. Λιποταξίες, μαζικές απεργίες και εν τέλει επανάσταση ανέτρεψαν τον τσάρο. Ωστόσο η άρνηση της προσωρινής κυβέρνησης να βγάλει τη χώρα από τον πόλεμο, έδωσε το έναυσμα για 2^η επανάσταση και για επικράτηση του μπολσεβικισμού.

 ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΩΝ ΣΥΝΘΗΚΩΝ ΕΙΡΗΝΗΣ ΤΩΝ ΒΕΡΣΑΛΙΩΝ – ΤΟΥ ΣΕΝ – ΖΕΡΜΕΝ & ΤΟΥ ΤΡΙΑΝΟΝ.

Το πνεύμα ήταν εχθρικό ειδικά εναντίον των Γερμανών που αντιμετωπίστηκαν σαν εγκληματίες πολέμου και δεν μετείχαν καν στις διαπραγματεύσεις. Ουσιαστικά επιδιώχθηκε ο στρατιωτικός και οικονομικός στραγγαλισμός της Γερμανίας και επικυρώθηκε η διάλυση της Αυστροουγγαρίας. Η σκληρότητα και η αμείλικτη αντιμετώπιση στην ουσία θα απονομιμοποιήσει τη Συνθήκη στη συνείδηση των Γερμανών, οι οποίοι ποτέ δεν δέχτηκαν τους όρους και θα καλλιεργήσει το ιδιαίτερα επικίνδυνο αίσθημα ρεβανσισμού.

Οι όροι της Συνθήκης των Βερσαλιών:

• Μετατροπή της Γερμανίας σε αδύναμο στρατιωτικά κράτος με στρατό 100,000, χωρίς τεθωρακισμένα & βαρύ οπλισμό, χωρίς γενικό επιτελείο & υποχρεωτική στρατιωτική θητεία

• Αλσατία & Λοραίνη επιστροφή στην Γαλλία

• Η γερμανική επαρχία Σάαρ στα γαλλογερμανικά σύνορα θα υπάγονταν στην Κοινωνία των Εθνών για 15 χρόνια, ενώ η Γαλλία θα εκμεταλλεύονταν τα ανθρακωρυχεία της

• Η Ρηνανία μετατρέπονταν σε αποστρατικοποιημένη ζώνη

• Η ένωση Γερμανίας & Αυστρίας απαγορεύτηκε

• Το βόρειο Σλέσβιχ παραχωρούνταν στη Δανία

• Η Γερμανία παραχωρούσε στην Πολωνία την πολωνική επαρχία Πόζεν, μεγάλο τμήμα της δυτικής Πρωσίας & τη μισή Σιλεσία

• Δυσβάσταχτες οικονομικές κυρώσεις (επανορθώσεις), ως αποζημίωση στους νικητές του πολέμου.

 ΟΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

Ο πόλεμος ανέτρεψε βίαια δεδομένα αιώνων ή δεκαετιών στην Ευρώπη.

• Οδήγησε στην κατάρρευση 4 ιστορικές αυτοκρατορίες: Ρώσικη – Αυστριακή – Γερμανική – Οθωμανική.

• 8,5 εκατομμύρια νεκροί & 20 εκατομμύρια τραυματίες ή ακρωτηριασμένοι, ήταν το ανθρώπινο τίμημα.

• Εθνικισμός & μιλιταρισμός παρέμειναν αμείωτοι, ενώ ο εξοπλιστικός ανταγωνισμός συνεχίστηκε.

• Η Ευρώπη έχασε την ηγετική θέση στην παγκόσμια οικονομία και αντικαταστάθηκε από τις Η.Π.Α. Ενώ ο οικονομικός στραγγαλισμός της Γερμανίας υποθήκευε γενικά το οικονομικό μέλλον της ηπείρου.

• Ο πόλεμος αποδέσμευσε επαναστατικές δυνάμεις, κυρίως σε Ρωσία, Γερμανία, Ουγγαρία. Ειδικά στη Ρωσία η Επανάσταση συνιστούσε το σημαντικότερο ιστορικό – κοινωνικό γεγονός μετά το 1789.

• Ο Φιλελευθερισμός, οικονομικός & πολιτικός αμφισβητήθηκε έντονα και σε πολλές περιπτώσεις κυριάρχησαν αυταρχικά & ολοκληρωτικά καθεστώτα.

• Η αγροτική τάξη δέχτηκε ισχυρό πλήγμα, εφόσον οι περισσότεροι νεκροί στρατιώτες προέρχονταν από εκείνην.

• Η θέση & το κύρος της γυναίκας βελτιώθηκαν, ως αποτέλεσμα της συμβολής τους την εποχή του πολέμου με την εργασία τους στα εργοστάσια.

• Ανάπτυξη πλούσιας αντιπολεμικής λογοτεχνίας, τω πρώτα μεταπολεμικά χρόνια.

• Πλήθος βετεράνων κοινωνικά απομονωμένων & απαξιωμένων, εντάχθηκαν σε ριζοσπαστικά κινήματα.

 ΟΙ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΕΞΕΛΙΞΕΩΝ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΥΠΟΛΟΙΠΗ ΕΥΡΩΠΗ.

Ο πόλεμος ξεκίνησε νωρίτερα & τέλειωσε αργότερα στα Βαλκάνια, τα οποία αποτελούσαν περιοχή στρατηγικής σημασίας για την κυριαρχία στην Νοτοανατολική Ευρώπη & την ανατολική Μεσόγειο. Συνεπώς υπήρξαν πεδίο έντονου ανταγωνισμού των μεγάλων δυνάμεων.

Κατά την περίοδο 1912-1923 ο γεωπολιτικός & πληθυσμιακός χάρτης άλλαξαν σημαντικά. Ωστόσο οι 2 Βαλκανικοί Πόλεμοι 1912-1913, ο Μεγάλος Πόλεμος και ο ελληνοτουρκικός 1921-1922, είχαν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία σταθερού πλαισίου σχετικά ομοιογενών εθνικών κρατών, όπου –με εξαίρεση τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας τη δεκαετία 1990 – διατηρείται μέχρι σήμερα.

Βέβαια πίσω από τις μεταβολές κρύβονται τα εκατοντάδες χιλιάδες θύματα πολέμου, ξεριζωμού, προσφυγιάς, ανταλλαγής πληθυσμών, δίχως τα εθνικιστικά μίση & η αλληλοϋπονόμευση να έχουν σταματήσει ακόμα.

Η Μακεδονία αποτέλεσε την πιο αμφισβητούμενη περιοχή των Βαλκανίων και το Μακεδονικό Ζήτημα τέθηκε έντονα μετά το 1878, προκάλεσε τη μεγαλύτερη αιματοχυσία στη Βαλκανική Χερσόνησο. Το φλέγον θέμα τη βαλκανικής διπλωματίας ήταν η διαίρεση της Μακεδονίας ανάμεσα σε Ελλάδα, Βουλγαρία & Σερβία.

Για την Ελλάδα & την Τουρκία ο πόλεμος διήρκησε άλλα 4 χρόνια και τερματίστηκε οριστικά με τη συνθήκη της Λωζάνης το 1923. Αποτέλεσμα ήταν ο εκατέρωθεν βίαιος ξεριζωμός εκατομμυρίων ανθρώπων από τις πατρίδες τους.

ΠΗΓΕΣ

1. Hobsbawm Eric, Για την Ιστορία, Α’ Έκδοση Θεμέλιο, Αθήνα 1998 (On History, 1997)

2. Hobsbawm Eric, Η Εποχή των Άκρων, Η’ Έκδοση Θεμέλιο, Αθήνα 2004 (Age of Extremes the sort twentieth century)

3. Ράπτης Κώστας, Γενική Ιστορία της Ευρώπης κατά τον 19^ο και τον 20^ο αιώνα, Εκδόσεις ΕΑΠ, Πάτρα 2000

4. Οι Ευρωπαίοι: Νεότερη και Σύγχρονη Εποχή, Αρβελέρ Ελένη και Aymard Maurice (επιμ.), Β’ Έκδοση, τ Β, Σαββάλας, Αθήνα 2003 (Les Europeens, 2000)