Η ΕΙΣΒΟΛΗ ΤΩΝ ΑΣΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΣΚΗΝΗ/ ΕΠΙΚΡΑΤΗΣΗ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΥ-ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΥ κ’ ΣΥΝΔΙΚΑΛΙΣΜΟΥ 19ος αι.

Ο ΑΣΤΙΚΟΣ 19^ος ΑΙΩΝΑΣ   (1800-1900)

ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΡΧΗΣ ΘΕΣΗΣ ΤΩΝ ΑΣΤΩΝ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ – ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ – ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΖΩΗ ΤΟΥ 19^ου Αι.

Οι αστοί διαδραμάτισαν κυρίαρχο ρόλο στις ευρωπαϊκές κοινωνίες του 19^ου Αι. Έπειτα  από μακραίωνη οικονομική, κοινωνική & πολιτική κυριαρχία της αριστοκρατίας κατά τον Μεσαίωνα, οι αστοί εμφανίστηκαν δυναμικά στο προσκήνιο της ιστορίας, προπάντων στη Δυτική & Κεντρική Ευρώπη.

Οι αστοί κατείχαν δεσπόζουσα θέση, πρωταγωνιστές και κύρια ωφελημένοι τριών θεμελιακών  φαινόμενων που καθόρισαν την οικονομική, πολιτική & γεωπολιτική εξέλιξη της Ευρώπης & του υπόλοιπου κόσμου κατά τον 19^ο & 20^ο αιώνα: της εκβιομηχάνισης, του φιλελευθερισμού & του εθνικισμού αντίστοιχα. Αστοί στελέχωσαν τη δημόσια διοίκηση σε μεγάλο βαθμό σε μια εποχή σημαντικής ποιοτικής & ποσοτικής ανάπτυξης του κράτους, αστοί ήταν οι περισσότεροι επιστήμονες & τεχνικοί σε μια εποχή επιστημονικής & τεχνολογικής έκρηξης χωρίς προηγούμενο στην ανθρώπινη ιστορία.

ΧΑΝΣΕΑΤΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΧΑΡΤΗΣ

ΡΙΖΕΣ ΑΣΤΩΝ:

Οι αστοί δεν πρωτοεμφανίστηκαν την εποχή της Γαλλικής Επανάστασης ούτε στην Ευρώπη του 19^ου Αι. Επαγγελματίες: έμποροι, τεχνίτες, συμβολαιογράφοι κ.α. & και κάτοικοι των πόλεων με δικαιώματα υπήρχαν ήδη από τον 12^ο & 13^ο Αι. στη Δυτική Ευρώπη. Κεφαλαιούχοι, χρηματιστές, εφοπλιστές & μεγαλέμποροι κυριαρχούσαν ήδη στις μεγάλες βορειοϊταλικές πόλεις όπως η Βενετία, η Γένοβα & η Φλωρεντία και στις πόλεις λιμάνια της Χάνσας στη Βόρεια Γερμανία όπως η Βρέμη, η Λυβέκη & το Αμβούργο ή αργότερα στην Αμβέρσα & στο Άμστερνταμ στις Κάτω Χώρες.

Όμως μέχρι και τον 18^ο Αι. η συνολική οικονομική & κοινωνική υπεροχή των ευγενών και του ανώτερου κλήρου, όπως και η πολιτική πρωτοκαθεδρία των μεγάλων & ισχυρών βασιλικών & ηγεμονικών οίκων ήταν αδιαμφισβήτητες.

ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΕΥΓΕΝΩΝ & ΑΣΤΩΝ ΤΟΝ 19^ο Αι. ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ – ΚΕΝΤΡΙΚΗ & ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ

Τον 19^ο Αι. οι συσχετισμοί αλλάζουν υπέρ των αστών – αν και όχι στην ίδια έκταση, με την ίδια ένταση και τον ίδιο χρόνο – Στην νότια & Ανατολική Ευρώπη, η επιβολή των αστών γνώρισε μεγαλύτερες αντιστάσεις από τη Δυτική, τη Βόρεια και εν μέρει την Κεντρική Ευρώπη.

Από το Β’ μισό του 19^ου Αι. παράγοντες όπως: ταχεία εκβιομηχάνιση & αστικοποίηση, κυρίως στη Δ. Ευρώπη, η ευρωπαϊκή αποικιακή επέκταση  στον υπόλοιπο κόσμο και η ενσωμάτωση εκτεταμένων περιοχών του πλανήτη στο διεθνές κεφαλαιοκρατικό σύστημα, η εδραίωση κοινοβουλευτικών θεσμών που οριοθετούσαν το δικαίωμα ψήφου, η αλματώδης αύξηση της εκπαίδευσης, της επιστήμης & των ελεύθερων επαγγελμάτων , έδωσαν τεράστια οικονομική δύναμη, κοινωνικό γόητρο και πολιτική επιρροή στα μεγαλοαστικά & μεσοαστικά στρώματα. Συγχρόνως τα πολιτιστικά πρότυπα και οι κανόνες ζωής & συμπεριφοράς που πρόβαλαν οι αστοί αποτελούσαν οδηγό & παράδειγμα προς μίμηση και για άλλα κοινωνικά στρώματα.

Οι ευγενείς μάλλον μοιράστηκαν την εξουσία με τους αστούς, παρά εξοβελίστηκαν. Ειδικά μετά τις Επαναστάσεις του 1848, οι 2 πρώην αντίπαλες τάξεις συμμάχησαν μπροστά στον κοινό κίνδυνο από τις αντιδράσεις της εργατικής τάξης & των λαϊκών στρωμάτων. Ενώ οι μεν υιοθέτησαν αριστοκρατικά πρότυπα διαβίωσης & συμπεριφοράς & οι δε αναγκάστηκαν να «εκσυγχρονιστούν και να δεχτούν αστικές αρχές στην οικονομία. Βέβαια η θέση των ευγενών δεν ήταν παντού ίδια στις σχηματιζόμενες αστικές κοινωνίες.

ΔΥΤΙΚΗ ΓΕΡΜΑΝΙΑ: Ο καγκελάριος & η πλειοψηφία των υπουργών ήταν ευγενείς. Η αυτοκρατορική αυλή ήταν ευκολότερα προσπελάσιμη στους αριστοκράτες παρά στους αστούς. Ενώ οι πρώτοι μονοπωλούσαν τις ανώτατες διοικητικές & στρατιωτικές θέσεις. Αν και η Γερμανία είχε την ισχυρότερη βιομηχανία & οικονομία της ηπειρωτικής Ευρώπης, οι μεγαλοαστοί ήταν υποχρεωμένοι να μοιράζονται την πολιτική εξουσία με την αριστοκρατία.

ΓΑΛΛΙΑ: Οι Γάλλοι μεγαλοαστοί ήταν πολιτικά ισχυρότεροι από τους ομολόγους τους στην Γερμανία. Με την εγκαθίδρυση της 3^ης Γαλλικής Δημοκρατίας του 1870 οι αριστοκράτες έχασαν και τα τελευταία ερείσματα πολιτικής ισχύος. Λόγω της Επανάστασης του 1789 που κατάργησε τα προνόμια των ευγενών, η άμβλυνση των διαφορών μεταξύ των 2 τάξεων προχώρησε ταχύτερα και τον 19^ο Αι. διαμορφώθηκαν μεικτές ελίτ, οι γνωστοί notables.

ΑΓΓΛΙΑ: Η πρώιμη αποφεουδοποίηση της γης και η εμπορευματοποίηση της αγροτικής οικονομίας, συνέβαλε στη συγχώνευση αριστοκρατών & μεγαλοαστών & στη δημιουργία μιας πανίσχυρης, συμπαγούς πλουτοκρατικής ελίτ. Άλλος λόγος υπήρξε το σύστημα πρωτοτοκίας, με το οποίο μόνο οι πρωτότοκοι κληρονομούσαν τον τίτλο ευγένειας, ενώ η χαμηλή ευγένεια δεν κληροδοτούνταν. Έτσι αστοί και γόνοι ευγενών συγχωνεύτηκαν –  μέσω και των γάμων – σε μια τάξη γαιοκτημόνων χωρίς τίτλους ευγένειας, αλλά με πολλαπλές επιχειρηματικές δραστηριότητες, γνωστή ως  gentry

ΚΕΝΤΡΙΚΗ

ΠΡΩΣΙΑ: Η αρχή της πρωτοτοκίας ίσχυε μόνο για την κληροδότηση της γης κι όχι τίτλων ευγένειας. Έτσι εμφανίστηκε ένα πλεόνασμα ακτημόνων ευγενών με επαγγελματικές αξιώσεις στο στρατό & τη διοίκηση.

ΑΥΣΤΡΙΑ: Οι σχέσεις ευγενών & αστών παρουσίαζαν αρκετές ομοιότητες μ’ αυτές της Γερμανίας. Κι εκεί οι ευγενείς έχαιραν προνομίων και καταλάμβαναν ανώτατες θέσεις. Αντίθετα όμως από Πρωσία & Βαυαρία απονεμήθηκαν γενναιόδωρα τίτλοι ευγένειας. Οι αστοί ήταν αρχικά αρνητικοί απέναντι στους ευγενείς, αλλά ταυτόχρονα τους θαύμαζαν και τους μιμούνταν. Έτσι με την ευκαιρία της γενναιόδωρης απονομής τίτλων και τιμών, οι μεγαλοαστοί επιδίωξαν τουλάχιστον μια τυπική εξίσωση με την αριστοκρατία.

ΕΛΒΕΤΙΑ: Εύκολη επικράτηση των αστών, καθώς απουσίαζαν οι αριστοκρατικές παραδόσεις.

ΣΟΥΗΔΙΑ: Αλλά δευτερευόντως και στις υπόλοιπες σκανδιναβικές χώρες, οι αστοί επικράτησαν, λόγω της σχετικά αδύναμης αριστοκρατίας.

ΠΟΛΩΝΙΑ – ΡΩΣΙΑ – ΡΟΥΜΑΝΊΑ: Καθώς και ευρύτερα στην Ανατολική Ευρώπη, κυριαρχούσαν πολιτικά & οικονομικά οι ευγενείς μεγαλογαιοκτήμονες.

ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΠΟΥ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΑΝ ΤΟΝ ΠΥΡΗΝΑ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΑΣΤΙΚΩΝ ΤΑΞΕΩΝ.

Οι αστοί δεν ήταν μια ομοιογενής κατηγορία, ούτε είχαν όλες οι κατηγορίες την ίδια οικονομική επιφάνεια, πολιτική ισχύ & κοινωνικό γόητρο. Εξάλλου υπάρχει διαφοροποίηση κατά χώρες & χρονικές περιόδους. Υπάρχουν αρκετά πρότυπα αστικοποίησης, ανάλογα με τις ιδιαίτερες ιστορικές δομές και διαδρομές των λαών & των κοινωνιών της Ευρώπης.

ΑΝΤΑΜ ΣΜΙΘ-ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΣ ΤΟΥ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΥ

             ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ:

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΣΤΙΚΗ ΤΑΞΗ: Έμποροι – Βιομήχανοι – Τραπεζίτες – Επιχειρηματίες – Διευθυντές Επιχειρήσεων.

ΑΣΤΟΙ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ: Γιατροί  – Δικηγόροι & άλλοι ελεύθεροι επαγγελματίες – Καθηγητές γυμνασίων & πανεπιστημίων – Δικαστές – Ανώτεροι Δημόσιοι Υπάλληλοι – Επιστήμονες & Διπλωματούχοι Πολιτικοί. Κατά κανόνα κατείχαν ανώτερη μόρφωση που αξιοποιούσαν επαγγελματικά, κοινωνικά & πολιτικά.

ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟΣ ΚΑΤΑΜΕΡΙΣΜΟΣ:

• ΓΕΡΜΑΝΟΦΩΝΟΣ ΧΩΡΟΣ: Λόγω της μεγάλης σημασίας της εκπαίδευσης & του υψηλού κύρους των ακαδημαϊκών και δημόσιων λειτουργών, οι Αστοί της Γνώσης κατείχαν κυρίαρχη θέση μέσα στην αστική τάξη στα γερμανικά κράτη & την Αυστρία, ιδιαίτερα το Α΄ μισό του 19^ου Αι.
• ΑΓΓΛΙΑ: Κυριαρχούν οι εκπρόσωποι της Οικονομικής Αστικής Τάξης: Μεγαλέμποροι, τραπεζίτες & βιομήχανοι, ενώ οι ελεύθεροι επαγγελματίες ( που στερούνταν συλλογικής ταυτότητας) & οι δημόσιοι λειτουργοί, αποτελούσαν σχετικά ασήμαντο τμήμα των αστών.
• ΡΩΣΙΑ: Ολιγάριθμη & ανομοιογενής αστική τάξη. Οι Ρώσοι αστοί ήταν διασπασμένοι κοινωνικά,  πολιτικά & πολιτισμικά, ενώ οι γεωγραφικές & εθνοτικές ανισότητες επέτειναν τις μεταξύ τους διαφορές. Επιπλέον, ο κατακερματισμός οφείλονταν κυρίως στην πληθώρα   ιδιαίτερων κατηγοριών τιτλούχων και τιμώμενων πολιτών.
• ΙΤΑΛΙΑ: Η αστική ετερογένεια αντανακλούσε στη γεωγραφία της χώρας. Οι ενδοαστικές διαμάχες οφείλονταν στο χάσμα ανάμεσα στον εκβιομηχανισμένο & προηγμένο Βορρά & στον αγροτικό, καθυστερημένο Νότο.
• ΚΕΝΤΡΙΚΗ & ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ: Η μεγάλη εθνοτική/θρησκευτική ετερογένεια στέκονταν εμπόδιο στη συγκρότηση συμπαγών αστικών στρωμάτων. Από τα τέλη του 18^ου Αι. οι Γερμανοί & οι Εβραίοι μεγαλέμποροι, βιομήχανοι & τραπεζίτες συγκροτούσαν την σημαντικότερη αστική ομάδα στην    Ουγγαρία & την Πολωνία. Οι Έλληνες μεγαλοαστοί κατείχαν σημαντική θέση στην οικονομία & κοινωνία της Ρουμανίας (μέχρι 1856 Μολδοβλαχίας) & στην τουρκοκρατούμενη Βουλγαρία. Στην ξενοκρατούμενη Πολωνία, τη διανόηση αποτελούσαν οι Πολωνοί και βρίσκονταν σε αντιπαράθεση με τους Γερμανοεβραίους μεγαλοαστούς.

ΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΣΥΝΟΧΗΣ ΤΩΝ ΑΣΤΩΝ.

1. Σημαντικός παράγοντας συνοχής ήταν η θέσπιση κοινωνικών μετώπων σε συνδυασμό με την αντιπαλότητα αφενός με την αριστοκρατία από τα πάνω, αφετέρου με τους εργάτες και τα λαϊκά στρώματα από τα κάτω.
2. Εξάλλου, ο αξιακός τους κώδικας και ο τρόπος ζωής τους, τους καθιστούσε αναγνωρίσιμους σ’  όλη την Ευρώπη, δημιουργώντας κοινό πλαίσιο επικοινωνίας & συγκρότησης ενιαίου συνόλου, ανεξάρτητα από τις όποιες επαγγελματικές, οικονομικές, τοπικές, εθνοτικές διαφορές.
3. Τους αστούς ένωνε ένα σύνολο από αρετές, αξίες, κανόνες, μορφές συμπεριφοράς (προβολή ατομικότητας, τακτική εργασία, εκλογικευμένη & μεθοδική ζωή, μόρφωση, υψηλή κουλτούρα, σεβασμός στην επιστήμη, συμβολικοί τρόποι μορφών έκφρασης & συμπεριφοράς σ’ όλες τις πτυχές της καθημερινής –ιδιωτικής ή δημόσιας- ζωής), οι οποίες αφορούσαν στους πιο βασικούς τομείς της ζωής.

ΟΙ ΑΝΤΙΦΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΠΡΟΤΥΠΟΥ.                                                                                                

John Stuart Mill-ΩΦΕΛΙΜΙΣΜΟΣ

Το αστικό πολιτισμικό πρότυπο ήταν ταυτόχρονα αποκλειστικό και μη αποκλειστικό. Δηλαδή, στοιχεία της αστικής κουλτούρας άσκησαν έλξη & αστικοποίησαν μη αστικά στρώματα. Την ίδια στιγμή όμως για την υιοθέτηση της αστικής κουλτούρας έπρεπε να πληρούνται συγκεκριμένες οικονομικές & κοινωνικές προϋποθέσεις, όπως σταθερό εισόδημα αισθητά πάνω από τα όρια της φτώχειας, η ασφάλεια και η δυνατότητα προγραμματισμού της ζωής, η «απελευθέρωση» της μητέρας & των παιδιών από την υποχρεωτική   εργασία όπως συνέβαινε στα χαμηλά στρώματα. Πιο συγκεκριμένα, υπήρξε μια διαρκής αντίφαση της αστικής κουλτούρας, ανάμεσα στην αξίωση για γενίκευση των αξιών της και στην αποκλειστικότητα σε πρακτικό επίπεδο.

Άλλη σημαντικότατη  αντίφαση, υπήρξε ο θεωρητικά καθολικός χαρακτήρας των  ελευθεριών και των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου & του Πολίτη όπως αυτά εκφράστηκαν στη διακήρυξη της Γαλλικής Επανάστασης το 1789, και η πρακτική κατοχή των δικαιωμάτων αυτών από μια μειοψηφία αστών & ευγενών που κατείχαν περιουσία, κεφάλαιο & μόρφωση.

ΟΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΘΕΣΕΙΣ ΤΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ & ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΥ.

Ο Φιλελευθερισμός αποτέλεσε Κυρίαρχη Ιδεολογία & Πολιτικό κίνημα στην Ευρώπη του 19^ου Αι. Με αφετηρία στην Αγγλία & κορυφαίο σταθμό την Γαλλία και την Επανάσταση του 1789, επικράτησε σε οικονομία & πολιτική στην Δυτική Ευρώπη το Α’ μισό του 19^ου Αι. και σταδιακά εδραιώθηκε στην υπόλοιπη Ευρώπη.

ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΣ: Το πολιτικό σύστημα που πρότειναν οι φιλελεύθεροι ήταν ο κοινοβουλευτισμός, δηλαδή η συνταγματική διακυβέρνηση της χώρας, η οποία βασίζεται στην εύρυθμη λειτουργία του Κοινοβουλίου, την άσκηση κυβερνητικού έργου από μια πλειοψηφούσα στο Κοινοβούλιο κυβέρνηση, στον περιορισμό της εξουσίας του μονάρχη και στην διάκριση τριών θεμελιωδών εξουσιών: της Νομοθετικής – της Εκτελεστικής – της Δικαστικής.

Στο Β’ μισό του 19^ου Αι. ο κοινοβουλευτισμός απέκτησε μια 2^η σημασία: Το επιτακτικό αίτημα όλων των λαών της Ευρώπης για την παροχή καθολικού εκλογικού δικαιώματος στους άνδρες.  Συγκεκριμένη διεκδίκηση  κερδίσθηκε σ’ όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές χώρες πριν τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στην εδραίωση κοινοβουλευτικών θεσμών και στη σταδιακή διεύρυνση του εκλογικού σώματος συνέβαλαν καθοριστικά οι Επαναστάσεις του 1830 & 1848, οι αγώνες του αγγλικού λαού για διεύρυνση του εκλογικού δικαιώματος, και τέλος το από τα κάτω συνδικαλιστικό & πολιτικό κίνημα των ευρωπαϊκών κρατών, με Σοσιαλιστική ιδεολογία.

Ως ιδεολογία & κίνημα που εξέφραζε κυρίως τις αστικές τάξεις & ορισμένους αριστοκράτες, είχε θεμελιώδη αξία τη διακυβέρνηση με βάση τη συναίνεση. Αρχικά ευδοκίμησε στις Η.Π.Α. και στην 1^η συνταγματική φάση της Γαλλικής Επανάστασης (1789-1792). Αν και οι περισσότεροι φιλελεύθεροι επιθυμούσαν έναν δημοφιλή μονάρχη με περιορισμένες εξουσίες & αίσθηση δικαίου ως σταθεροποιητικό παράγοντα, η έννοια του φιλελευθερισμού ήταν στενά συνδεδεμένη με την έννοια της δημοκρατίας. Οι φιλελεύθεροι υποστήριζαν πρωτίστως: την ισχύ του νόμου – τις συνταγματικές διαδικασίες – τη θρησκευτική ανεκτικότητα – τη διάκριση των τριών εξουσιών – τις ατομικές & συλλογικές ελευθερίες (λόγου, γνώμης, Τύπου, συγκεντρώσεων – αν και με περιορισμένη ισχύ στα κατώτερα στρώματα) – τα ατομικά δικαιώματα του ανθρώπου, τον σεβασμό των οποίων αξίωνε τόσο απ’ το κράτος όσο κι απ’ τους πολίτες. Παράλληλα, αντιμάχονταν: κάθε είδους προνόμια βασιλικά – αριστοκρατικά – εκκλησιαστικά. Μεγάλη σημασία αποδίδονταν στην ιδιοκτησία ως πρωταρχική πηγή οικονομικής & κοινωνική ευημερίας, αλλά και, υπεύθυνης κρίσης & πολιτικής συμπεριφοράς.

Ωστόσο, οι φιλελεύθεροι συνέβαλαν στη μείωση των προνομίων της απολυταρχίας & της αριστοκρατίας και έθεσαν τα θεμέλια της σύγχρονης δημοκρατίας, όμως ήταν αντίθετοι σε εξισωτικά σχήματα & στο καθολικό εκλογικό δικαίωμα.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΣ: Υποστήριξη της ελευθερίας του εμπορίου & των οικονομικών δραστηριοτήτων των ατόμων, ενώ ήταν αντίθετος στον κρατικό παρεμβατισμό στη λειτουργία της ελεύθερης αγοράς. Ο στόχος του οικονομικού φιλελευθερισμού ήταν διττός: 1. Κατάργηση κάθε είδους οικονομικών φραγμών τόσο μεταξύ των χωρών όσο και στο εσωτερικό κάθε χώρας. 2. Αντίδραση σε κάθε μορφή συλλογικής οργάνωσης των εργατών & τεχνιτών. Δηλαδή, εναντίωση στις παλιές συντεχνίες έως τις συνδικαλιστικές ενώσεις.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΟΡΕΙΑΣ ΤΟΥ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΥ ΣΤΙΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ.

ΡΩΣΙΑ & ΠΟΛΩΝΙΑ: Ο αριθμός των ευγενών ήταν πολύ μεγάλος με αποτέλεσμα οι αστοί να μην μονοπωλήσουν τον φιλελευθερισμό. Πολλοί ένθερμοι οπαδοί του φιλελευθερισμού ήταν ευγενείς και ο ρόλος τους στον εκσυγχρονισμό των χωρών τους καταλυτικός. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η εξέγερση των «Δεκεμβριστών» στη Ρωσία τον Δεκέμβριο του 1825, όπου πρωτοστάτησαν ευγενείς & αξιωματικοί με φιλελεύθερα αιτήματα.

ΑΓΓΛΙΑ: Η φυσική πατρίδα του φιλελευθερισμού, και χώρα με ισχυρές κοινοβουλευτικές & φιλελεύθερες παραδόσεις από τον 17^ο Αι. Δημιουργήθηκε παράδοση φιλελεύθερης πολιτικής & οικονομικής σκέψης με κορυφαίους διανοητές & φιλόσοφους, όπως ο Adam Smith & David Ricardo στην πολιτική οικονομία & John Stuart Mill στην πολιτική φιλοσοφία. Ο Mill ήταν υπέρμαχος ενός ανεκτικού & ισορροπημένου

David Ricardo πορτρέτο

 φιλελευθερισμού και έθεσε τις θεωρητικές βάσεις για την ισοτιμία των δύο φύλων.

ΓΑΛΛΙΑ: Στο ιδεολογικό επίπεδο, ο φιλελευθερισμός κυριάρχησε μετά το 1789, αλλά στο επίπεδο πολιτικής εξουσίας περιορίστηκε από συντηρητικές κυβερνήσεις (1815-1820, 1824-1830), επαναστατικές εξάρσεις (1830, 1848, 1870) και το διάστημα μονοκρατορίας του Ναπολέοντα Γ’ (1850-1870). Την τελευταία περίοδο, οι φιλελεύθερες & κοινοβουλευτικές αρχές καταστρατηγήθηκαν, καθώς ο αυτοκράτορας έλεγχε στρατό, οικονομία & εκτελεστική εξουσία, ενώ το καθολικά εκλεγμένο κοινοβούλιο δεν είχε σχεδόν καμία εξουσία.

ΙΒΗΡΙΚΗ ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΣ: Οι φιλελεύθεροι αντιμετώπισαν τεράστιες δυσκολίες. Οι παραδόσεις πολιτικής αστάθειας & σκληρών αντιπαραθέσεων του 19^ου Αι. βάρυναν στις πολιτικές αναταραχές & εκτροπές (εμφύλιοι πόλεμοι & δικτατορίες), του 20^ου Αι.

ΙΣΠΑΝΙΑ: Βαθύ χάσμα & αγεφύρωτη αντιπαράθεση μεταξύ ριζοσπαστών δημοκρατών & ακραίων μοναρχικών με την υποστήριξη της ισχυρής Καθολικής Εκκλησίας. Την περίοδο 1812-1876 απέτυχαν όλες οι προσπάθειες εφαρμογής φιλελεύθερων Συνταγμάτων. Μόνο την περίοδο 1876-1923 οι φιλελεύθεροι κατάφεραν να επιβάλουν συνταγματική μοναρχία, υπό την υποστήριξη του βασιλιά Αλφόνσου 8^ου (1885-1931).

ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ: Υπήρξε επίσης ταραχώδης πολιτικός βίος και 80χρονη διαμάχη για το Σύνταγμα που κατέληξε στην Επανάσταση του 1910, με αποτέλεσμα την κατάλυση της μοναρχίας και την ανακήρυξη της δημοκρατίας.

ΠΟΛΥΕΘΝΙΚΕΣ & ΣΥΝΤΗΡΗΤΙΚΕΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΕΣ (ΡΩΣΙΚΗ- ΑΥΣΤΡΙΑΚΗ- ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ): Κέρδισε έδαφος η φιλελεύθερη αρχή συναινετικής διακυβέρνησης, καθώς οι μονάρχες συγκλονίστηκαν από τις Επαναστάσεις του 1848 και κατανόησαν πως δεν μπορούσαν πλέον να επιβληθούν μόνο με την καταστολή και την περιοριστική πολιτική. Και οι τρεις αυτοκρατορίες προχώρησαν σε φιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις στο τέλος του 19^ου Αι.

1880: Υποχώρηση οικονομικού φιλελευθερισμού, μέσω κρατικού παρεμβατισμού & δημιουργία προστατευτικών δασμών. Αλλά και πολιτικού φιλελευθερισμού, λόγω ανόδου σοσιαλιστικών, εθνικιστικών & μικροαστικών κομμάτων.

ΧΩΡΕΣ ΣΤΙΣ ΟΠΟΙΕΣ ΘΕΣΠΙΣΤΗΚΕ ΤΟ ΚΑΘΟΛΙΚΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΨΗΦΟΥ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΝΤΡΕΣ ΠΡΙΝ ΤΟΝ Α’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ.

Η καθολική ανδρική ψηφοφορία εφαρμόστηκε με χρονολογική σειρά:

• 1864: ΕΛΛΑΔΑ
• 1871: ΓΕΡΜΑΝΙΑ
• 1874: ΕΛΒΕΤΙΑ
• 1875: ΓΑΛΛΙΑ
• 1879: ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ
• 1884: ΒΡΕΤΑΝΙΑ (με περιορισμούς)
• 1888: ΣΕΡΒΙΑ
• 1890: ΙΣΠΑΝΙΑ
• 1893: ΒΕΛΓΙΟ
• 1896: ΚΑΤΩ ΧΩΡΕΣ (ΟΛΛΑΝΔΙΑ)
• 1898: ΝΟΡΒΗΓΙΑ
• 1907: ΑΥΣΤΡΙΑ & ΣΟΥΗΔΙΑ
• 1910: ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ
• 1912: ΙΤΑΛΙΑ
• 1915: ΔΑΝΙΑ ???
• 1918: ΠΟΛΩΝΙΑ ???

ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΣΕΙΡΑ:

• ΔΥΤΙΚΉ ΕΥΡΩΠΗ: ΓΑΛΛΙΑ – ΒΡΕΤΑΝΙΑ (με περιορισμούς)- ΒΕΛΓΙΟ– ΚΑΤΩ ΧΩΡΕΣ (ΟΛΛΑΝΔΙΑ)
• ΒΟΡΕΙΑ ΕΥΡΩΠΗ: ΝΟΡΒΗΓΙΑ– ΣΟΥΗΔΙΑ
• ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ: ΓΕΡΜΑΝΙΑ– ΕΛΒΕΤΙΑ– ΑΥΣΤΡΙΑ– ΔΑΝΙΑ???– ΠΟΛΩΝΙΑ ???
• ΝΟΤΙΑ & ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ: ΕΛΛΑΔΑ– ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ– ΣΕΡΒΙΑ– ΙΣΠΑΝΙΑ–

ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ– ΙΤΑΛΙΑ

Ωστόσο, είναι χαρακτηριστικό, πως όταν το κοινωνικό & πολιτικό κατεστημένο σε μια χώρα βρίσκονταν σε κίνδυνο, η άσκηση του καθολικού δικαιώματος ψήφου καθυστερούσε ή αναιρείτο. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν: Η Γαλλία, όπου το καθολικό δικαίωμα θεσπίστηκε το 1848 αλλά λειτούργησε το 1875. Στην Πορτογαλία εισήχθη το 1878 αλλά εφαρμόστηκε μόλις το 1910 λόγω συνεχών πραξικοπημάτων. Στη Γερμανία το σοσιαλδημοκρατικό κόμμα αποκλείστηκε από τις εκλογές το διάστημα 1878-1890.

ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ ΣΕ ΑΓΓΛΙΑ – ΓΑΛΛΙΑ – ΠΡΩΣΙΑ.

ΑΓΓΛΙΑ: Ιδιαίτερα ισχυρός κοινοβουλευτισμός. Ύπαρξη μεγάλου εκλογικού σώματος και η εκτελεστική εξουσία ήταν υπόλογη στο κοινοβούλιο. Μέχρι την ίδρυση του Εργατικού κόμματος το 1906 επικρατούσε αυστηρά δικομματικό σύστημα. Το εκλογικό σύστημα παρείχε άνετη πλειοψηφία στο κόμμα που κέρδιζε τις εκλογές, ακόμα κι αν δεν αποσπούσε απόλυτη πλειοψηφία. Έτσι, ο πρωθυπουργός και η κυβέρνηση αποσπούσαν την εμπιστοσύνη της βουλής των Κοινοτήτων. Η Βρετανία ήταν η πιο προηγμένη κοινοβουλευτικά χώρα της Ευρώπης με μακρά παράδοση στην ύπαρξη & την λειτουργία Κοινοβουλίων, στην κατοχύρωση ατομικών δικαιωμάτων, στην απαρέγκλιτη εφαρμογή του νόμου.

Όμως μέχρι τον 19ο Αι. Επιβίωναν ακόμα αρχαϊκοί θεσμοί & μορφές εξουσίας. Τα προνόμια της Αγγλικανικής εξουσίας παρέμεναν ανέγγιχτα. Το μεγαλύτερο πρόβλημα όμως συνιστούσε η Βουλή των Λόρδων (με κληρονομικές θέσεις), σώμα που στελεχώνονταν από μέλη μιας κληρονομικής αριστοκρατίας, αποτελούσε άμεση πρόκληση για τις αρχές του φιλελευθερισμού & του κοινοβουλευτισμού.

Στις αρχές του 20ου Αι. Κλιμακώθηκαν οι συγκρούσεις ανάμεσα στη Βουλή των Κοινοτήτων & την Βουλή των Λόρδων. Η κρίση διευθετήθηκε το 1911 με περιορισμό των εξουσιών της Βουλής των Λόρδων και την άρση του δικαιώματος αρνησικυρίας των μελών της.

ΓΑΛΛΙΑ: Ιδιαίτερα ισχυρός κοινοβουλευτισμός. Ύπαρξη μεγάλου εκλογικού σώματος και η εκτελεστική εξουσία ήταν υπόλογη στο κοινοβούλιο. Όμως το γαλλικό πολιτικό σύστημα ήταν λιγότερο αυστηρό απ’ το αγγλικό της ίδιας περιόδου & οι κυβερνήσεις πιο αδύναμες, βασισμένες στις συναλλαγές μεταξύ αστών πολιτικών.

Το Σύνταγμα του 1875 οδήγησε την Τρίτη Γαλλική Δημοκρατία σε απόλυτη κυριαρχία του κοινοβουλίου, σε βαθμό που η Γαλλία γνώρισε 52 κυβερνήσεις στο διάστημα 1875-1915.

ΠΡΩΣΙΑ: Παρά την πρώιμη εισαγωγή της καθολικής ψηφοφορίας το 1871, το εκλογικό σύστημα που βασίζονταν στη διατήρηση των προνομίων των μεγαλογαιοκτημόνων, λειτουργούσε σε βάρος της ανερχόμενης σοσιαλδημοκρατίας. Ο πρωθυπουργός της Πρωσίας (μετά το 1871 ολόκληρης της Γερμανίας) δεν ήταν υπεύθυνος έναντι του αυτοκρατορικού Κοινοβουλίου. Ο αυτοκράτορας διόριζε αυτόν & τους υπουργούς κατεύθυνε & έλεγχε το κυβερνητικό έργο. Τα κόμματα & οι ομάδες του γερμανικού Κοινοβουλίου ασκούσαν κριτική, λειτουργούσαν ως μοχλοί πίεσης, αλλά δεν κυβερνούσαν στη βάση της πραγματικής ισχύος τους. Παρά τη φιλελεύθερη πορεία που ακολούθησαν τα περισσότερα γερμανικά κράτη στα δυτικά της χώρας, η ισχύς του στρατού, της αριστοκρατίας και του μονάρχη ήταν τόσο μεγάλη στο ηγετικό κράτος της Πρωσίας, ώστε ο κοινοβουλευτισμός παρέμεινε ανολοκλήρωτος στη Γερμανική Αυτοκρατορία.

ΑΙΤΙΕΣ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΟΥ ΣΥΝΔΙΚΑΛΙΣΜΟΥ  & ΤΟΥ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ.

Ο Σοσιαλισμός ως ιδεολογία, κοινωνικό όραμα & πολιτική πρακτική εμφανίστηκε ως η πιο συγκροτημένη αντίδραση στον καπιταλισμό. Αναπτύχθηκε από την πιεστική ανάγκη να αντιμετωπιστεί το οξύ κοινωνικό ζήτημα του 19ου Αι. Οι απάνθρωπες & αλλοτριωτικές συνθήκες εργασίας στα εργοστάσια, η υψηλή θνησιμότητα και η κλονισμένη υγεία, οι άθλιοι όροι διαβίωσης, η ανυπαρξία κοινωνικής ασφάλισης,  η κοινωνική & πολιτική απαξίωση, συνέθεταν το πλαίσιο ζωής  των βιομηχανικών εργατών. Ο σοσιαλισμός πρόσφερε στην εργατική τάξη μια σοβαρή προοπτική βελτίωσης της θέσης της και το όραμα μιας δικαιότερης κοινωνίας.

           Ιστορικές Ρίζες:

          Σκαπανείς – βρετανικού εμφυλίου

Σαιν Σιμόν

        Μπαμπέφ & «Συνομωσία των Ίσων» – Γαλλική Επανάσταση (περίοδος Διευθυντηρίου)

Βρετανός μεταρρυθμιστής: Όουεν

Γάλλοι ουτοπιστές: Φουριέ & Σαιν Σιμόν

Στη σύγχρονη εποχή εμφανίστηκε από τη δεκαετία του 1820, από ποικίλα & συχνά αντίρροπα ρεύματα γαλλικού κοινωνικο-πολιτικού ριζοσπαστισμού, με του Χαρτιστές της Αγγλίας την δεκαετία 1830-1840. Κύρια όμως μέσω του έργου των Μαρξ  & Ένγκελς.

Οι δεκαετίες επικράτησης του φιλελευθερισμού 1860 & 1870, προετοίμασαν το έδαφος για τη δημιουργία & δράση από το 1880 και μετά οργανωμένων, μαζικών & πολιτικοποιημένων εργατικών κινημάτων, σοσιαλιστικού προσανατολισμού στην πλειονότητά τους.

Η ραγδαία αύξηση του βιομηχανικού προλεταριάτου προσέφερε το απαραίτητο ανθρώπινο δυναμικό και ο μαρξισμός το ιδεολογικό & οργανωτικό υπόβαθρο. Το 1864 ιδρύθηκε η «πρώτη Διεθνής» που ανέλαβε να συντονίσει τη δράση και τις ετερόκλητες τάσεις των σοσιαλιστικών πολιτικών ομάδων στην Ευρώπη.

ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΒΡΕΤΑΝΙΚΟΥ – ΓΑΛΛΙΚΟΥ – ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΥ ΣΥΝΔΙΚΑΛΙΣΤΙΚΟΥ  ΠΡΟΤΥΠΟΥ.

ΒΡΕΤΑΝΙΚΟ: Έμεινε μακριά από την πολιτική σ’ όλο τον 19^ο Αι. (εργατίστικος) και ασχολήθηκε με τη βελτίωση της θέσης των εργατών κατά κλάδο & επιχείρηση. Το βρετανικό συνδικαλιστικό κίνημα στηρίχθηκε στην εργατική αριστοκρατία (ειδικευμένους & καλύτερα αμειβόμενους εργάτες που πλήρωναν συνδρομή στα συνδικάτα) και μέχρι το 1871 – οπότε αναγνωρίστηκε νομικά το «Συνέδριο των Εργατικών Συνδικάτων» – δεν είχε ενιαίο συντονιστικό όργανο. Από το 1887, επηρεασμένος από τις σοσιαλιστικές ιδέες, ο βρετανικός συνδικαλισμός δέχτηκε στους κόλπους του και ανειδίκευτους εργάτες με χαμηλή συνδρομή.

Πρωταρχικός στόχος των Βρετανών συνδικαλιστών ήταν η βελτίωση της θέσης των εργατών μέσα από μεταρρυθμίσεις (ρεφορμισμός) και βασικό τους όπλο η απεργία. Υπό την ηγεσία της ομοσπονδίας εργατών ορυχείων το 1906 ιδρύθηκε το βρετανικό Εργατικό Κόμμα.

ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ: Συνδέθηκε από τα πρώτα του βήματα με το γερμανικό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα που ιδρύθηκε το 1875. Ο γερμανικός συνδικαλισμός είχε διττό στόχο: 1. Αγώνες για βραχυπρόθεσμα οικονομικά οφέλη. 2. Μακρόπνοος στρατηγικός σχεδιασμός για την κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας & το σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της κοινωνίας. Η μεγάλη δύναμη του γερμανικού εργατικού κινήματος αποτέλεσε πρότυπο για τα εργατικά κινήματα στην Αυστροουγγαρία και στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Στις παραμονές του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου διέθετε περίπου 2,5 εκατομμύρια μέλη και άρτια οργανωμένο μηχανισμό, με πολλές εφημερίδες, συνεταιρισμούς, ταμεία ανεργίας, γραφεία ευρέσεως εργασίας κ.λ.π. Μεγάλη διάδοση στο γερμανόφωνο χώρο είχε κι ο χριστιανικός συνδικαλισμός.

ΓΑΛΛΙΚΟ: Μέχρι το 1864 ίσχυε η απαγόρευση του εργατικού συνδικαλισμού και τα πρώτα «συνδικαλιστικά επιμελητήρια» συγκροτήθηκαν όπως και στην Αγγλία, από μέλη της εργατικής αριστοκρατίας που έρεπαν μάλλον προς τον αναρχισμό παρά προς τον μαρξισμό. Η συντριβή της Παρισινής Κομμούνας το 1871 και η άγρια καταστολή στα πρώτα χρόνια της Τρίτης Γαλλικής Δημοκρατίας καταδίκασε το εργατικό κίνημα σε μετριοπάθεια και σχετική αδράνεια μέχρι τα τέλη του 19^ου Αι. Η ίδρυση της Γενικής Συνομοσπονδίας Εργασίας το 1895 που σταδιακά συνένωσε όλα τα συνδικάτα επέτρεψε την αντιστροφή της κατάστασης. Υπό την επιρροή του αναρχοσυνδικαλισμού στα τέλη της δεκαετίας του 1890 προσανατολίστηκε προς επαναστατικές λύσεις και διατράνωνε την επιθυμία του να μην εξαρτηθεί από πολιτικές οργανώσεις.  Το Συνέδριο των Γάλλων συνδικαλιστών το 1906 στην Αμιένη  επιβεβαίωσε την πολιτική αυτή και υιοθέτησε επιθετική πολιτική, με στόχο την ανάληψη της εξουσίας από τα συνδικάτα μέσω γενικής απεργίας. Το γαλλικό πρότυπο επηρέασε το συνδικαλισμό στην Ισπανία & την Ιταλία.

Η ΠΡΩΤΟΚΑΘΕΔΡΙΑ ΤΗΣ ΓΕΡΜΑΝΙΚΗΣ ΣΟΣΙΑΛΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ.

  Η πρόταση του Μαρξ προς τους εργαζόμενους για τη δημιουργία μεγάλων ταξικών κομμάτων, βρήκε την μεγαλύτερη ανταπόκριση στη Γερμανία. Την περίοδο 1890-1914 το SPD, υπήρξε το μεγαλύτερο σοσιαλιστικό κόμμα της Ευρώπης. Με 1,7- 2,5 εκτομ. μέλη στις παραμονές του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου & πρώτο κόμμα στις εκλογές του 1912. Η αριθμητική ισχύς του & η οργανωτικότητά του, το κατέστησαν πρότυπο για τα αδελφά κόμματα: του Βελγίου, της Αυστρίας, της Ελβετίας, των σκανδιναβικών χωρών και των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης.

Ωστόσο κύριο πρόβλημα της σοσιαλδημοκρατίας αποδείχτηκε η έλλειψη καθαρής ιδεολογικής φυσιογνωμίας. Αποτέλεσμα υπήρξε η διάσταση μεταξύ μεταρρυθμιστών και επαναστατών. [Η ψήφιση των εθνικών εξοπλιστικών προγραμμάτων από όλους τους σοσιαλδημοκράτες βουλευτές, πλην του Καρλ Λήμπνεκχτ, απέδειξε (σύμφωνα με τον Λένιν) τη χρεο0κοπία της σοσιαλδημοκρατίας].

ΤΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ & ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΑ ΡΕΥΜΑΤΑ ΤΟΥ 19^ου Αι.

Το μεγαλύτερο ίσως πνευματικό κίνημα μετά την Αναγέννηση αποτελεί το κίνημα του Ρομαντισμού, το οποίο έρχεται ως αντίδραση στην επικράτηση του ορθολογισμού, με την ανάδειξη του συναισθήματος ως πρωτεύων στόχο, αλλά και την ευαισθησία προσέγγισης της φύσης.

Ως πολύπλοκο & πολύμορφο φαινόμενο που αγκάλιασε όλη την Ευρώπη, προτάσσει την έμφαση στο συναίσθημα και την ευαισθησία, την ατομικότητα, τη σημασία του ονείρου και της φαντασίας, το θρησκευτικό συναίσθημα και την αγάπη για τη φύση.

Οι επιρροές του ανιχνεύονται στους μεσαιωνικούς θρύλους & τις παραδόσεις των Βόρειων λαών. Ο Αγγλικός & ο Γερμανικός ρομαντισμός είχαν κοινό γνώρισμα τη λατρεία της φύσης και την εξιδανίκευση του ένδοξου παρελθόντος. Η διαφορά τους έγκειται στην ατομικότητα & την ελευθερία του αγγλικού ρομαντισμού ως υπέρτατες αξίες, συγκριτικά με την απαισιοδοξία, τη δύναμη του ασυνείδητου και την αξία του μεσαιωνικού παρελθόντος του γερμανικού,  λόγω της ταπείνωσης της χώρας στους ναπολεόντειους πολέμους. Στην Γαλλία ο Ρομαντισμός αναπτύχθηκε ως αντίδραση στην κατάρρευση της ναπολεόντειας αυτοκρατορίας.

Στο Β’ μισό του 19^ου Αι. – με εξαίρεση τη μουσική, λόγω υποστήριξης των εύπορων τάξεων – το ρεαλισμό διαδέχονται ο ρεαλισμός & ο νατουραλισμός. Αντιδρώντας στο λυρισμό και το φανταστικό στοιχείο του ρομαντισμού επιδιώκουν την πλήρη και αντικειμενική αναπαραγωγή της κοινής ατομικής και κοινωνικής πραγματικότητας.

Σημαντικοί πεζογράφοι: Μπαλζάκ, Φλομπέρ, Ζολά, Δουμάς (Γαλλία), Ίψεν (Νορβηγία), Στρίνμπεργκ

K. Ντίκενς

(Σουηδία), Τουργκένιεφ, Ντοστογιέφσκι, Τολστόι (Ρωσία), Έλιοτ, Ντίκενς (Βρετανία)

Στα τέλη του 19^ου Αι. & στην πρώτη δεκαετία του 20^ου τα περισσότερα λογοτεχνικά είδη υπέστησαν την επίδραση του εθνικισμού. Το ίδιο συνέβη και στο χώρο της μουσικής, με κλασικό παράδειγμα τον Βάγκνερ που υπηρέτησε το «ιστορικό μεγαλείο» του γερμανικού έθνους.

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ & ΤΗΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ ΣΤΗ ΝΕΟΤΕΡΗ ΕΥΡΩΠΗ.

Η επιστήμη γνώρισε τεράστια ανάπτυξη το 19^ο Αι. Με όπλα την παρατήρηση & το πείραμα πρόβαλε ως ο μόνος τρόπος προσέγγισης της αλήθειας & οδηγός προόδου ολόκληρης της κοινωνίας. Η εντυπωσιακή ανάπτυξη της πανεπιστημιακής και τεχνικής εκπαίδευσης ευνόησαν αποφασιστικά την πρόοδο της επιστήμης, ενώ άρχισε να κατανοείται όλο και περισσότερο η διαφορά μεταξύ επιστήμης και τεχνολογίας. Ιδρύθηκαν πολλά πανεπιστήμια σ’ όλη την Ευρώπη, με εξαίρεση την Αγγλία που στηρίχθηκε στην ιδιωτική πρωτοβουλία. Ο αριθμός επιστημόνων & επιστημονικής παραγωγής αυξήθηκαν με αλματώδεις ρυθμούς. Η επιστήμη αποτελούσε σημείο αναφοράς των μορφωμένων αστών του 19^ου Αι.

Η Χημεία, η φυσική, η γενετική, ο ηλεκτρομαγνητισμός, η θερμοδυναμική, η μικροβιολογία, η ιατρική και η ζωολογία έγιναν επιστήμες αιχμής. Η χημεία βρήκε τεράστιο πεδίο στη βιομηχανία.

Άλλοι καινοτόμοι επιστήμονες: Δαρβίνος (βιολογική εξέλιξη των ειδών & φυσική επιλογή), Φρόιντ (ψυχανάλυση).

Τον 19^ο Αι. η επιστήμη υποσκέλισε τη φιλοσοφία, με φιλοσοφική αιτιολόγηση τον θετικισμό και κορυφαίο εκπρόσωπο τον Αύγουστο Κοντ. Ωστόσο, την τελευταία δεκαετία του 19^ου Αι. ο θετικισμός δέχτηκε έντονη κριτική, με πρωτοπόρους τους φυσικούς Αϊνστάιν & Πλανκ, οι οποίοι κατέδειξαν τη σημασία της σχετικότητας και ανέτρεψαν παραδοσιακές αντιλήψεις σχετικά με το χρόνο, το χώρο & την ύλη.

Η θρησκεία υποχώρησε ύστερα από πνευματική – και όχι μόνο – κυριαρχία αιώνων.

ΠΗΓΕΣ

1. Πάπυρος-Larousse-Britannica, Εγκυκλοπαίδεια, Β’ Έκδοση Πάπυρος, επιμ. Βίκτωρ Αθανασιάδης κ.α, Αθήνα 1997.
2. Ράπτης Κώστας, Γενική Ιστορία της Ευρώπης. ΕΑΠ, Πάτρα 1999
3. Αρβελέρ Ελένη και Aymard Maurice (επιμ.), Β’ Έκδοση, τ Β, Σαββάλας, Αθήνα 2003 (Les Europeens, 2000)
4. Ε. Hobsbawm, Για την Ιστορία
5. ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ/TIME LIFE BOOKS