ΕΥΡΩΠΗ: ΤΟ ΝΕΟ ΚΥΜΑ ΑΠΟΙΚΙΟΚΡΑΤΙΑΣ κ’ Ο ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΜΟΣ ΤΟΝ19ο Αι.

ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΜΟΣ & ΑΠΟΙΚΙΟΚΡΑΤΙΑ: Η ΕΥΡΩΠΗ ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΠΟΡΕΙΑΣ ΤΩΝ ΠΡΩΤΩΝ ΑΠΟΙΚΙΑΚΩΝ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΩΝ: ΙΣΠΑΝΙΑΣ – ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑΣ – ΟΛΛΑΝΔΙΑΣ – ΑΓΓΛΙΑΣ – ΓΑΛΛΙΑΣ – ΡΩΣΙΑΣ 19^ος Αι. 1800-1900

ΙΣΠΑΝΙΑ: Η δημιουργία ανεξάρτητων κρατών στη Λατινική Αμερική της στέρησε το κυριότερο &  

ΙΣΠΑΝΙΚΗ κ’ ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΚΗ ΑΠΟΙΚΙΟΚΡΑΤΙΑ

μεγαλύτερο τμήμα της αυτοκρατορίας της. Η θέση της ως αποικιακής δύναμης κλονίστηκε οριστικά στο τέλος του αιώνα, μετά την ήττα στον Ισπανοαμερικάνικο πόλεμο του 1898, με αποτέλεσμα την απώλεια των Φιλιππίνων & της Κούβας. Η άλλοτε κραταιά Ισπανία διατήρησε μόνο μικρό τμήμα του Μαρόκου & της Β.Δ Αφρικής.

ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ: Έχασε τη Βραζιλία που ανεξαρτητοποιήθηκε. Όμως στο τέλος του 19^ου Αι. κατείχε ακόμα σημαντικές κτήσεις στη Δυτική & Ανατολική Αφρική που εποφθαλμιούσαν Βρετανοί & Γερμανοί.

 

ΟΛΛΑΝΔΙΑ: Διατήρησε τις προσοδοφόρες αποικίες της στην Ν.Α Ασία (Ινδονησία) & στα Β.Δ παράλια της Λατινικής Αμερικής. Δεν πρόσθεσε όμως καμία καινούρια αποικία κατά τον 19^ο Αι. Ο χρυσός 17^ος Αι. είχε παρέλθει ανεπιστρεπτί.

 

ΑΠΟΙΚΙΟΚΡΑΤΙΑ ΒΡΕΤΑΝΙΚΗ

        ΑΓΓΛΙΑ: Επέκτεινε τις αποικιακές της προσαρτήσεις, παρά την απώλεια των Η.Π.Α. τον 18^ο Αι. Τον 19^ο Αι. έλεγχε τη μεγαλύτερη αποικιακή αυτοκρατορία στην παγκόσμια ιστορία. Στις κτήσεις της περιλαμβάνονταν: Καναδάς, Βρετανική Ονδούρα, Τζαμάικα, Τρινιντάντ, Μπαχάμες, Γουιάνα (τμήμα). (Ν. Κόσμος). Νησιά στον Ατλαντικό. Χρυσή ακτή, Νιγηρία, Ν. Αφρική, Ανατολική Αφρική (τμήμα), Αίγυπτο, Σουδάν, Σομαλία (τμήμα) (Αφρική). Ινδία, Βιρμανία, ζώνες επιρροής σε παράλια Κίνας, Μαλαισία, Θύλακες σε ολλανδική Ινδονησία, πλειοψηφία νησιών Ινδικού Ωκεανού, λίγα νησιά Πολυνησίας, Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία.

ΓΑΛΛΙΑ: Επέκτεινε επίσης τις αποικιακές της προσαρτήσεις, παρά την απώλεια των αποικιών, λόγω του

ΓΑΛΛΙΚΗ ΑΠΟΙΚΙΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΗ ΣΕΝΕΓΑΛΗ

επταετούς πολέμου, τον 18^ο Αι. Τον 19^ο Αι. έλεγχε Αλγερία, Τυνησία, Μαρόκο, Δ. Αφρική, Σαχάρα (Αφρική). Ινδοκίνα, Ν Καληδονία, Γουαδελούπη, Μαρτινίκα, Γουιάνα.

ΡΩΣΙΑ: Γνώρισε μεγάλη επέκταση με την ιδιαιτερότητα της εδαφικής συνέχειας & έλλειψης υπερπόντιων κτήσεων. Κατέλαβε εκτεταμένα εδάφη σε Κεντρική & Β.Α Ασία.

ΣΗΜΑΣΊΑ ΤΩΝ ΑΠΟΙΚΙΩΝ: ΙΝΔΙΑΣ – ΑΥΣΤΡΑΛΙΑΣ – Ν. ΖΗΛΑΝΔΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ Μ. ΒΡΕΤΑΝΙΑ.

Η Ινδία πρόσφερε ευκαιρίες ανόδου στους γόνους της αστικής τάξης στη διοίκηση & το στρατό. Επίσης, Αυστραλία & Ν. Ζηλανδία υπήρξαν κατεξοχήν χώρες υποδοχής του πλεονάζοντος πληθυσμού.

Ο κυριότερος λόγος διατήρησης των τριών αποικιών υπήρξε η εξάρτηση της χώρας από εισαγωγές τροφίμων και πρωτίστως οι εξαγωγές βιομηχανικών προϊόντων.

ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΑΓΓΛΙΚΗΣ & ΓΑΛΛΙΚΗΣ ΑΠΟΙΚΙΑΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΑΡΧΩΝ 19^ου Αι.

Σε οικονομικό επίπεδο, οι Βρετανοί επένδυαν περισσότερο από τους Γάλλους στις αποικίες τους, ενώ οι Γάλλοι προτιμούσαν τις επενδύσεις στην Ν.Α. Ευρώπη. Ο ανεφοδιασμός σε τρόφιμα & πρώτες ύλες, η εξασφάλιση αγορών για τη βιομηχανία τους και η διατήρηση ναυτικών βάσεων & σταθμών ανεφοδιασμού για τον έλεγχο των θαλάσσιων δρόμων,  καθώς και η επένδυση πλεοναζόντων κεφαλαίων σε έργα υποδομής στις αποικίες, αποτελούσαν κύριους στόχους του βρετανικού ιμπεριαλισμού.

Σε ιδεολογικό επίπεδο οι Βρετανοί, πίστευαν πως παρείχαν στους απολίτιστους λαούς την ανώτερη βρετανική κουλτούρα, το χριστιανισμό & το πολιτικό πρότυπο συνετής διακυβέρνησης. Στη Γαλλία ο αποικιακός ενθουσιασμός υπήρξε μικρότερος, αλλά ο γαλλικός ιμπεριαλισμός άφησε βαθύτερα πολιτισμικά ίχνη στις αποικίες. Οι Γάλλοι περήφανοι για τον πολιτισμό τους, θέλησαν να αφομοιώσουν πολιτισμικά τους ιθαγενείς κι όχι μόνο να τους διοικήσουν και να τους απομυζήσουν. Προτίμησαν στενούς δεσμούς μ ε τις αποικίες, οι οποίες στην περίπτωση της Αλγερίας & της Τυνησίας αποτέλεσαν διοικητικά διαμερίσματα της Γαλλίας.

 

ΠΟΡΕΙΑ & ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΕΣ ΡΩΣΙΚΗΣ ΑΠΟΙΚΙΑΚΗΣ ΕΞΑΠΛΩΣΗΣ.

 

ΧΑΡΤΗΣ ΑΠΟΙΚΙΟΚΡΑΤΙΑΣ 1900

Από την άποψη της χρονικής διάρκειας και επιβίωσης της αποικιακής αυτοκρατορίας, η Ρωσία αποτέλεσε την πιο πετυχημένη δύναμη, καθώς διήρκησε περισσότερο και στο μεγαλύτερο μέρος της διατηρείται μέχρι τις μέρες μας. Μέχρι τα τέλη του 19^ου Αι. ολοκλήρωσε τη χερσαία επέκτασή της που είχε αρχίσει τον 17^ο & 18^ο Αι στην Κεντρική Ασία & στη Σιβηρία μέχρι την Άπω Ανατολή & τις ακτές του Ειρηνικού Ωκεανού. Έτσι κατείχε τη μεγαλύτερη συμπαγή κρατική  οντότητα στον κόσμο, διέθετε τον μεγαλύτερο πληθυσμό στην Ευρώπη & τον μεγαλύτερο στρατό παγκόσμια.

Οι αθρόες εγκαταστάσεις σλαβικών πληθυσμών στη Σιβηρία δημιούργησαν τις προοπτικές για την εδραίωση της ρώσικης κυριαρχίας στις αχανείς πεδιάδες & στέπες της βόρειας Ασίας. Εξάλλου ακολούθησαν πολιτική εκρωσισμού των μη ρώσικων πληθυσμών της αυτοκρατορίας της.

Στην αποικιακή εξάπλωση της Ρωσίας παρατηρούμε δύο σημαντικούς σταθμούς: 1. Την κατασκευή του Υπερσιβηρικού σιδηρόδρομου, η οποία ολοκληρώθηκε το 1903 και συνέδεε την ευρωπαϊκή Ρωσία με τη Σιβηρία, την Μαντζουρία & την Κίνα φτάνοντας στον Ειρηνικό Ωκεανό. 2. Η εκμίσθωση του λιμανιού Πορτ Άρθουρ από την Κίνα το 1898, αποκτώντας έτσι πρόσβαση στο Ειρηνικό Ωκεανό και κατά τους χειμερινούς μήνες. Μ’ αυτόν τον τρόπο παράκαμψε τον βρετανικό αποκλεισμό στις ανοιχτές θάλασσες του Νότου.

Στις ρώσικες ηγεμονικές βλέψεις στην Άπω Ανατολή, έθεσε τέλος η Ιαπωνία – η μόνη ασιατική δύναμη με αποικιακές κτήσεις – με τον πόλεμο του 1904 (υπό βρετανική ενθάρρυνση). Αποτέλεσμα της ήττας ήταν η απώλεια του Πορτ Άρθουρ, η παραίτηση από την Μαντζουρία και η επιστροφή στην Ιαπωνία της νήσου Σαχαλίνης.

Ωστόσο, με διαδοχικές εκστρατείες που είχαν αρχίσει από τις πρώτες δεκαετίες του 19^ου Αι., οι Ρώσοι στο τελευταίο τέταρτο του αιώνα κυριάρχησαν ολοκληρωτικά στην στρατηγική περιοχή ανατολικά της Κασπίας που συνόρευε με την Περσία, το Αφγανιστάν & την Ινδία και κατοικούνταν από ορεσίβιους νομάδες: Καζάκοι, Κιργίζιοι, Τατζίκοι, Ουζμπέκοι & Τουρκμένοι, εξισλαμισμένα τούρκικα φύλα. Η ρώσικη κυριαρχία στην κεντρική Ασία και οι απαρχές της οικονομικής διείσδυσης στο Αφγανιστάν (που συνόρευε με την Ινδία), ανησύχησε τη Βρετανία και ενέτεινε τον αγγλορώσικο αποικιακό ανταγωνισμό.

ΔΙΑΦΟΡΕΣ & ΚΟΙΝΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΙΤΑΛΙΚΗΣ & ΓΕΡΜΑΝΙΚΗΣ ΑΠΟΙΚΙΟΚΡΑΤΙΑΣ.

ΚΟΙΝΑ ΣΗΜΕΙΑ: Και για τις δύο χώρες η αργοπορημένη διεκδίκηση αποικιών, λόγω καθυστερημένης ενοποίησης τους, αποτελούσε κυρίως ζήτημα εθνικού γοήτρου παρά πραγματικές ευκαιρίες οικονομικού οφέλους.

ΔΙΑΦΟΡΕΣ: Η Ιταλία επεκτάθηκε μόνο στην Αφρική και εκεί με μεγάλες δυσκολίες, αποκτώντας τη Σομαλία (1889) & την Ερυθραία (1890) στην Ανατολική Αφρική. Το 1896 υπέστη ταπεινωτική ήττα από την Αιθιοπία. Ενώ το 1912 κατέλαβε τη Λιβύη, βρίσκοντας διέξοδο στο πρόβλημα του πλεονάζοντος πληθυσμού στο νότο.

Αντίθετα η Γερμανία, στην μετά Βίσμαρκ εποχή, απέσπασε ένα σεβαστό μερίδιο από τον διαμοιρασμό της

Η ΑΠΟΙΚΙΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΗΝ ΑΦΡΙΚΗ

 Αφρικής το 1884: Καμερούν, γερμανική νοτιοδυτική Αφρική, Ταγκανίκα. Επίσης κατέλαβε την ίδια χρονιά τμήμα της Νέας Γουινέας στην Ινδονησία και ορισμένα νησιά ανατολικά της Ολλανδικής Ινδονησίας στον Ειρηνικό Ωκεανό. Εξάλλου κατάφερε να διεισδύσει οικονομικά στην Οθωμανική Αυτοκρατορία & στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής. Τέλος, ναυπήγησε ισχυρό στόλο, ανησυχώντας τη Βρετανία.

 

Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΞΑΠΛΩΣΗΣ & ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ ΣΤΟΝ ΠΛΑΝΗΤΗ ΤΙΣ ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΔΕΚΑΕΤΙΕΣ ΤΟΥ 19^ου Αι.

 

Η ευρωπαϊκή υπερπόντια επέκταση αποτέλεσε το σημαντικότερο γεγονός του τέλους του 19^ου Αι. Οι χώρες της Αφρικής & της Ασίας ανοίχτηκαν στην ευρωπαϊκή επιρροή πολύ περισσότερο απ’ ότι στο παρελθόν και οι πληθυσμοί τους γνώρισαν τις ευρωπαϊκές διοικητικές μεθόδους, ιδέες & τεχνολογία. Πολλοί μίλησαν για εξευρωπαϊσμό του κόσμου, εφόσον και τα ανεξάρτητα κράτη της Αμερικάνικης Ηπείρου είχαν ευρωπαϊκό «παρελθόν».

Για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία, ένας πολιτισμός γίνονταν δεκτός – εκούσια ή ακούσια – ως πρότυπο για όλους τους άλλους. Οι Ευρωπαίοι, από θέση ισχύος, λόγω επιστημονικής, τεχνολογικής, οικονομικής, στρατιωτικής υπεροχής, πίστευαν πως ήταν φορείς προόδου.

Η ευρωπαϊκή επέκταση, ο πατερναλισμός και επιβολή, καθαγιάστηκε ιδεολογικά, μέσω του κοινωνικού δαρβινισμού και της ψευδοεπιστημονικής «αιτιολογίας» της βιολογικής ανωτερότητας της λευκής φυλής.

ΟΙ ΔΥΟ ΤΡΟΠΟΙ ΕΠΙΒΟΛΗΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ.

1. Εκεί όπου επιβίωναν μεγάλες αυτοκρατορίες, στρατιωτικά αδύναμες, οικονομικά καθυστερημένες και σε πολιτική αποσύνθεση αλλά με πλούσια πολιτισμική κληρονομιά &  ένδοξη ιστορία οι Ευρωπαίοι δεν προχώρησαν – δεν ήταν δυνατό άλλωστε – σε στρατιωτική κατοχή & πολιτικό έλεγχο. Ωστόσο αποκόμισαν τεράστια οφέλη με την οικονομική διείσδυση: παροχή εμπορικών προνομίων, αδειών εξόρυξης μεταλλευμάτων, αδειών κατασκευής& εκμετάλλευση σιδηροδρόμων, λιμανιών & άλλων μεγάλων έργων υποδομής, δανείζοντας τις χώρες αυτές με βαρύτατους όρους και μοιράζοντας τες σε ζώνες επιρροής. Αυτό συνέβη στην Κίνα, την Ταϊλανδή, την Περσία & την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
2. Αντίθετα στις περιπτώσεις: Αφρική, Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία, Ινδίας, Ινδοκίνας, Πολυνησίας, Κεντρικής Ασίας, οι Ευρωπαίοι ασκούσαν άμεση ή έμμεση εξουσία με την στρατιωτική κατοχή, τον εποικισμό, την αποικιοκρατική διοίκηση ή καταφεύγοντας σε γηγενείς άρχοντες που κυβερνούσαν στο όνομα της εκάστοτε ευρωπαϊκής δύναμης.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΑΠΟΙΚΙΟΚΡΑΤΙΑ.

Στη νοτιοδυτική Αφρική (σημερινή Ναμίμπια), η ξηρασία, η ελονοσία, & η πανούκλα των βοοειδών σε συνδυασμό με τον περιορισμό της έγγειας ιδιοκτησίας των ιθαγενών, λόγω του γερμανικού εποικισμού, οδήγησαν τους ιθαγενείς Αφρικάνους στην εξαθλίωση & την κοινωνική υποβάθμιση. Η αυξανόμενη αδικία και η μονομέρεια της αποικιακής δικαιοσύνης προκάλεσε την εξέγερση των φυλών Χερέρο & Νάμα (1904-1907), η οποία συνετρίβη. Η καταστολή υπήρξε τρομακτική: εκτελέσεις, εξορίες, εγκλεισμοί σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Η φυλετική οργάνωση των μαύρων διαλύθηκε, οι περιουσίες & η γη τους κατασχέθηκαν, ενώ τους επιβλήθηκε καταναγκαστική εργασία.

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΞΑΠΛΩΣΗΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ.

Η αποικιοκρατία μπορεί να ενίσχυσε την αυτοπεποίθηση των Ευρωπαίων, προκάλεσε όμως και εσωτερικές εθνικές αντιπαραθέσεις και αδιάκοπο αποικιακό ανταγωνισμό.

Το θέμα της ισορροπίας δυνάμεων μετατράπηκε από ευρωπαϊκό σε παγκόσμιο ζήτημα. Έτσι επιτάθηκε η αλληλεπίδραση ανάμεσα στους αποικιακούς ανταγωνισμούς των ευρωπαϊκών δυνάμεων και στις ευρωπαϊκές διαφορές τους.

Ο αντιγερμανικός συνασπισμός Αγγλίας – Γαλλίας – Ρωσίας επιτεύχθηκε μόνο μετά την διευθέτηση των αποικιακών διαφορών τους. Η αγγλογαλλική «Συνεννόηση» του 1904 και η αγγλορωσική του 1907, άνοιξαν το δρόμο για την αμυντική συμμαχία τους.

Επιπλέον, τα έθνη της Ευρώπης διακρίνονταν πλέον σ’ αυτά που άξιζαν να έχουν αποικίες και σ’ αυτά που ζούσαν εντός των εθνικών ορίων τους. Η διάκριση ανάμεσα σε ιστορικά και μη ιστορικά έθνη προσέλαβε νέα διάσταση σε μια εποχή που ονομάστηκε «εποχή του ιμπεριαλισμού» (1880-1914).

ΠΗΓΕΣ

1. Πάπυρος-Larousse-Britannica, Εγκυκλοπαίδεια, Β’ Έκδοση Πάπυρος, επιμ. Βίκτωρ Αθανασιάδης κ.α, Αθήνα 1997.
2. Ράπτης Κώστας, Γενική Ιστορία της Ευρώπης. ΕΑΠ, Πάτρα 1999
3. Αρβελέρ Ελένη και Aymard Maurice (επιμ.), Β’ Έκδοση, τ Β, Σαββάλας, Αθήνα 2003 (Les Europeens, 2000
4. Nolte Hans Heinrich, «Το παγκόσμιας εμβέλειας σύστημα της Ευρώπης» στο Οι Ευρωπαίοι: Αρχαιότητα, Μεσαίωνας, Αναγέννηση, Αρβελέρ Ελένη και Aymard Maurice (επιμ.), Β’ Έκδοση, τ Β, Σαββάλας, Αθήνα 2003 (Les Europeens, 2000)
5. Subrahmanyam Sanjay, «Τα στάδια της κατάκτησης των θαλασσών» στο Οι Ευρωπαίοι: Αρχαιότητα, Μεσαίωνας, Αναγέννηση, Αρβελέρ Ελένη και Aymard Maurice (επιμ.), Β’ Έκδοση, τ Β, Σαββάλας, Αθήνα 2003 (Les Europeens, 2000)
6. Williams Glyn, «Η περιπέτεια του Ειρηνικού» στο Παγκόσμια Ιστορία, τ 15, εκδ. Κ. Καπόπουλος, επιμ. Χ. Μπουλωτής, μτφρ. Δ. Θεοδωρακάτος,  Αθήνα 1992 (Time Life History of the World, 1991).